《夏書》之逸文曰:遒人以木鐸徇于路,官師相規,工執藝事以諫。 夫遒,聚也,振木鐸而行,則聚眾聽焉。 故曰遒人,徇遍也。 杜氏曰:遒人,行人之官也。 木鐸,木舌金鈴,徇于路,求歌謡之言是也。 此《漢志》所謂行人采詩者也。 師,眾也,官師者,百官之眾也。 規正也。 《詩序》曰:沔水,規宣王也。 相規者,相與規正其君,若《無逸》所謂胥教誨也。 工,百工也,若立政所謂藝人也。 《國語》曰:魯莊公丹桓宮之楹而刻其桷,匠師慶言于工曰:無益於君,而替前之令德。 蓋言工執藝事以諫也。 《孝經》曰:天子有爭臣七人,雖無道不失其天下,諸侯有爭臣五人,雖無道不失其國,況其爭之多乎?夫諫者爭也,以公義爭其不義也。 天子君天下,諸侯君其國。 古之明君,皆兢兢乎不敢自專也,而願聞其過。 是故諫無常職,人人可以盡言于吾君。 遒人改採,百官所正,皆諫也。 遍乎百工,則眾矣。 詩曰:袞職有闕,惟仲山甫補之。 又曰:先民有言,詢于芻蕘。 《國語》曰:庶人傳語。 又曰:風聽臚言于市。 皆眾諫之義也。 然而古之士民,其氣不囂者何也?非挾眾故也。 以義之正者為公,非以言之眾者為公也。 夫諫者何為而知義之正乎?古之學校六經之術明也。 盤庚曰:誕告用,其有眾咸造,勿褻在王庭。 此盤庚將遷而告民也。 誕大也。 ,誠也。 有眾,民也。 造,至也。 勿褻者,戒其慢也。 庭者,若周官外朝之位也。 古者君有大事,則有庭詢之法,臣民集焉。 《洪範》所謂謀及乃心,謀及卿士,謀及庶民者也。 古之為君者,此其不與臣民相隔也。 然豈詢之而不察之,徒聽于庭議之眾哉!《論語》曰:眾好之,必察焉,眾惡之,必察焉。 孟子曰:左右皆曰賢,未可也,諸大夫皆曰賢,未可也,國人皆曰賢,然後察之,是賢焉,然後用之。 左右皆曰不可,勿聽,諸大夫皆曰不可,勿聽,國人皆曰不可,然後察之,見不可焉,然後去之。 故凡庭詢者,非不察之而徒聽之也。 然非其君之明,何以能察之哉?《大學》言新民者,所以必明明德也。 明明德者,所以先必格物致知也。 朱子所以必言窮事理為格物之要也。 故其入告于君者,且勤勤以格物窮事理為言。 蓋以人臣之義,正君而救民,莫大於是也。 當盤庚時,以河患遷殷,其臣浮言而惑民,其民惑之而違君,雖民有箴言,皆伏之不聞矣。 盤庚苟不察之,徒聽于眾,將不以庭議沈其國耶!善夫盤庚之明也,察其臣之惡,釋其民之疑,不廢庭詢,而庭詢有正,不可以眾挾也。 非其能格物之大,設中於心者,而能然乎! 《大誥》曰:弗造哲迪民康。 矧曰其有能格知天命。 此大告東征也。 管叔率群弟,流言誣周公,殷武庚從管叔而叛周,成王大告東征,而察天人之際也。 非空言也,實事也。 實理則實事之由也。 夫造,為也。 為猶作也。 哲,智也。 《洪範》曰:明作哲。 迪,道也,謂導而行之也。 君之於民,以哲智導而行之,則民無不安矣。 康,安也,格至也。 蔡氏以為大學格物之格是也。 格知者,即《大學》致知之至也,此《大學》之宗也。 朱子本之以釋《大學》者也。 今言弗作哲以導民安康,況曰其有能至知天命乎?《皋陶謨》曰:天明威,自我民命威。 蓋天命在民,君哲而民康,然後天命可知也。 君欲作哲,非有迪君哲者,何以迪民康乎?下文言民不康矣,而求康其民者,則曰:爽邦由哲。 亦惟十人迪知上帝命,謂此也。 爽,明也。 詩曰:此邦之人,不可與明。 《君》曰:厥亂明我新造邦。 今言爽邦之明,必由於哲者,以明作哲故也。 十人,即民獻之十夫,皆民之賢也。 知上帝命者,哲也。 十人迪知上帝命者,猶《無逸》所謂訓告迪哲也。 亦猶《君》所謂迪知天威也。 蓋上帝命討有罪,今行上帝命者,十人導而行之,非知無以行,故曰迪知也。 迪知上帝命,則上文言作哲迪民康者,于此見之矣。 由其哲之能明邦也。 蓋十人迪哲,則天命討賊之義明,而民之不康者皆定之。 邦由是明,即邦由是定,非昏亂之邦矣。 當是時,三叔流言,多邦肆伐,而專征者周公也。 是成王授周公以天下之兵而不疑也。 夫成王者,孺子王也,年十有三爾,何其明哉!十人迪哲,二公當在焉,其不疑蓋有由也。 故成王所謂格知者,格知之大也。 至于能察奸謀而定天下之大艱也,豈類小智不明者之所謂格知乎! 第375頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第375頁