人情莫不念室家,顧妻子,毀家濟國,高節不可以責人也。 上不與冗糈,以贍其家,彼必私取于下以自奉。 與其下取以賊民,孰若上與以勸吏。 與其私取以害公,孰若公與以禁私。 惜此小費,滋此大患,未見其計之得也。 量其缺分,重其糈秩,紓其窘急,勵其廉隅,則士必爭自濯磨,約身赴治。 若患國帑空虛,費無從出,則冗濫之員,千數百計,汰其虛縻,並其額祿,一舉手而廩費已裕矣。 語曰:正其本,萬事理。 欲正本者,則盍于此加之意矣。 其本正矣,然不清其流,仕途猶雜。 清流之道,厥有二端。 曰停捐納,曰嚴保舉。 古者國有大慶賜民爵級,與民同樂,非利之也。 晁錯始為納粟拜爵之說,因爵為上,擅出口無窮。 捐納之開,遂為嚆矢。 名器烏可以假人哉!然但與虛爵,未之或病也。 桓靈之世,粥及實官,吏治秕穢,遂屋漢社。 是固敝政失德,足以亡人之家國者矣。 而議者動曰:權宜之計。 於是操奇計贏,易朝為市。 始則止粥虛銜也,浸而粥及實缺矣。 浸而粥及監司矣,浸而粥及科名矣,臧仆亡命,市儈無賴之人,皆得出其贏餘,綰符紆組,揚然與士大夫齒,出粟內錢,乘傳行部。 此賈子所謂無行之尤者矣。 人習知夫綰符紆組者之一,且我亦可以得此也,於是夷視官吏,於是輕量朝廷,於是賤功名而污其爵祿。 爵祿不足勸,吏不足治,如此尚可為國哉!況夫清流之士,羞與噲伍,咸自引匿,不任國事。 而民生大計,與夫興利除弊之新政,遂皆托之亡命無賴之手。 嗚呼!幾何而不為漢季之續也!且捐納之說,固謂資其款項,上濟國用也。 元世捐一縣丞銜,猶需十五萬石,仍此貴重,猶有所得。 今則爛羊侯尉,其賤如狗。 捐一監司,未及萬金,其于國用,無裨萬一。 夫行此敝政,雖厚得重獲,已壞朝事,而傷國體,況坐受大害,而博此數十萬之數哉!中國地廣壤腴,物產二十六萬,礦產之富,冠絶地球,誠能開礦墾荒,種植畜牧,國用百倍,猶有餘裕,顧乃棄此大利,蹈此敝舉,是故不可解也。 無策甚矣!至若以人事君,固人臣之公義,古今之盛事也。 叔牙舉管仲為上卿,蕭何薦曹參為丞相,齊遂以霸,漢遂以安。 今之保舉,乃為弊藪,非循故例,則延攬其私人。 巧官鑽營,真才沉抑。 故疆臣大吏,歲有薦剡,然姓氏累牘,未嘗有一奇才也。 甚或得以諛媚,謀以賄賂,自非數者,莫得上聞。 上欺君上,中敗官,下鬱鬱士氣。 具有覺識,具有天性,顧乃謀人家國,若斯之奸謬哉!今天下未為之乏才也,屬官治內,聞見未為逖絶也。 是宜嚴責大臣,妙簡英俊,各舉所知,推薦非人,坐其舉主。 汰康匏而顯寶鼎,退駑蹇而致絶足。 庶幾爵賞無濫,而國家可得用才之效也。 事至易行,效至易觀,而猶怯于更易。 是珍饈當前,憚于舉箸,而日號以求療饑之術,烏可得哉! 數者具舉,宏綱畢張,鬱噎以通,牽制以除,才幹以展,蕪雜以清,魁傑以達,大數得矣。 然既革宿弊,宜增善制。 善制之要,首曰商部。 中國洋貨內流,歲漏千萬,工藝╃苦,上不過問。 茶絲美利,日以浸衰,西國商務,立為專部,商會力有不逮,則國家助其推行,專意經營,故能墟印度而弱我中國。 今宜別立一部,掌以專官。 合眾講求,助民推布。 庶能振我絶業,塞其漏卮。 二曰農部。 西國民有農會,國有農部,擇種察土,灌培播刈,皆用新法,國家督之,農官考之,蠶務公會,究其飼養,驗其瘟病。 以至種植畜牧,皆掌之農部,以善其事。 故歐洲農田所植,歲計一萬一千九百三十兆兩。 英人棉花之稅,歲入一千二百萬金鎊。 俄人西伯利亞種樹之利,歲數百萬。 而美人養蜂之入,且敵舊金山之金礦。 有農部以督核之,故利盡而事舉也。 中國沃壤,以歐洲新法所產推之,每縣可增銀七十五萬。 誠能特立專部,訓民務農,講究新法,不及十年,富甲諸國矣。 豈患貧哉?三曰學部。 西國大小學校諸學,學堂遍于國內,立部司之。 識字之民,十得八九,著書之數,歲乃二萬。 中國人寡讀書,獷若苗犭,識字之數,百不足十。 非民之智于西,而愚于中也,上不設學校,以開其智也。 多立學堂,別創學部,專官任事,重其責成,如是而民智不開,殆未有也。 若此者,增減得宜,利舉弊革,立法美善。 中人之性,可以賢,中人之質可以智,中人之力可以才。 以行新政,何政不舉?以興新法,何法不張?而顧鰓鰓然,慮其事之不治哉!曰其事重大,匪易任也。 曰變法之本,舍是末由。 日本之強,實基于此。 語曰:非常之原,黎民懼焉。 {艹爾}罷不振,怖為河漢。 有其舉之,易亦反掌,若猶懾其艱巨,憚于革易,而顧仿行一二西法,委任一二西人,貿然自以為得計,何怪其一利未見,萬弊叢集,千瘡萬孔,反貽守舊者以藉口哉! ○論中國宜尊君權抑民權 今之通人則曰:中國之弱,君權重也,民權輕也。 善謀國者,因泰西之道輕其所重,而重其所輕,斯國強矣。 麥孟華曰:不然。 中國非民權不立之為患,而君權不立之為患。 是故橫盡五洲,豎盡前古,君權之輕者,莫今日之中國若。 君權之重者莫,今日之西國若。 其比較之,窣窸數之,更累仆不能盡也。 請略言其一二。 第291頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第291頁