我朝崇德一道,正學翕興。 平湖陸子,桐鄉張子,闢(訁皮)辭而反經,確乎其不可拔。 陸桴亭、顧亭林之徒,博大精微,體用兼賅。 其他巨公碩學,項領相望。 二百年來,大小醇疵,區以別矣。 唐先生於是輯為此編,大率居敬而不偏于靜,格物而不病于瑣,力行而不迫于隘。 三者交修。 採擇名言,略依此例。 其或守王氏之故撤,與變王氏而鄰于前三者之蔽,則皆厘而剔之。 豈好辯哉?去古日遠,百家務以其意自鳴。 是丹非素,無術相勝。 雖其尤近理者,亦不能展人人之心而無異辭。 道不同不相為謀,則變已矣。 若其有嗜于此而取途焉,則且多其識,去其矜,無以聞道目標,無以方隅自圓。 不惟口耳之求,而求自得焉,是則君子者已。 是唐先生與人為善之志也。 進唐先生南歸序 古者道一化行,自卿大夫之弟子與凡民之秀,皆上之人置師以教之。 于鄉有州長、黨正之格,于國有師氏、保氏。 天子既兼君師之任,其所擇,大抵皆道藝兩優,教尊而禮嚴。 弟子摳在趨隅,進退必慎。 內以有所憚而生其敬,外緝業以興其材。 故曰:「師道立而善人多。 」此之謂也。 周衰,教澤不下流。 仲尼于諸侯不見用,退而講學于謙泗之間,從之遊者如市。 師門之盛,振古無傳。 然自是人倫之中,別有所謂先生、徒眾者,非長民者所得與聞矣。 仲尼既沒,徒人分佈四方,轉相流衍。 吾家宗聖公傳之子思、孟子,號為正宗。 其他或離道而專趨于藝,商瞿授《易》于臂子弓,五傳而為漢之田何。 子夏之《詩》,五傳而到孫卿,其後為魯申培。 左氏受《春秋》,人傳而至張蒼。 是以兩漢經生,各有淵源。 源遠流歧,所得漸纖,道亦少裂焉。 有宋程子、朱子出,紹孔氏之絶學,門徒之繁擬于鄒魯。 反之躬行實踐,以究群經要旨,博求萬物之理,以尊聞而行知,數百千人,粲乎彬彬。 故言藝則漢師為勤,言道則來師為大,其說允已。 元明及我朝之初,流風末墜。 每一先生出,則有徒黨景附,雖不必束修自上,亦循循隅坐,應唯敬對。 若金、許、薛、胡、陸稼書、張念藝之儔,論乎其德則闇然,諷乎其言則犁然而當理,考乎其從游之徒,則踐規蹈矩,儀型鄉國。 蓋先王之教澤得以僅僅不斬,頑夫有所忌而發其廉恥者,未始非諸先生講學與群從附和之力也。 《詩》曰:「風雨如晦,鷄鳴不已。 」誠珍之也。 今之世,自鄉試、禮部試舉主而外,無復所謂師者。 間有一二高才之士,鈎稽故訓,動稱漢京,聞老成倡為義理之學者,則罵譏唾梅。 後生欲從事于此,進無師友之援,退犯萬眾之嘲,亦遂卻焉。 吾鄉善化唐先生,三十而志洛閩之學,特立獨行,詬譏而不悔。 歲庚子以方伯內召為太常卿。 吾黨之士三數人者,日就而考德問業。 雖以國藩之不才,亦且為義理所薰蒸,而確然知大閒之不可逾。 未知于古之求益者何如,然以視夫世之貌敬舉主與厭薄老成,而沾沾一得自矜者,吾知免矣。 丙午二月,先生致仕得請,將歸老于湖湘之間。 故作師說一首,以識年來向道之由,且以告吾鄉之人:苟有志于強立,未有不嚴於事長之禮,而可以成德者也。 郭璧齋先生六十壽序 莊子曰:「木以不材自全,雁以材自保,我其處材不材之間乎?」旨哉斯言!可以壽世矣。 雖然,抑有未盡也。 此其中有天焉。 魁岸之材,有深自韜匿者,去健羡,識止足,天乃使之馳驅後先彈精竭力而不能自怡;有鋭意進取者,天或反厄之,使之蓄其光采,以昌其後而永其年。 跡似厄之,實則厚之。 材,釣也,或顯而吝,或晦而光,非人所能自處也,天也。 我年伯壁齋先生,天之處之殆厚矣哉!先生少讀書,有大志。 既冠,補博士弟子員,旋以優等食餼。 屢躓場屋,貢人成均。 試京兆,仍絀。 權當陽校官數月,儒術濟濟,翕然景從。 其居鄉也,外和而中直,不惡而人畏之。 優伶雜劇,至不敢入境。 諺曰:「桃李無言,下自成蹊。 」直其表而影曲者,吾未之聞也。 先生孝友可以施於政,尊行可以加入。 課徒而得,與校而上慕附,處于鄉而不肖知勸,此天予以有用之材也。 使得所藉手,舞長袖而迴旋,其展佈當何如?顧乃蹭蹬棘闈,連不得志。 前歲己未,恭遇慄恩,臣僚得榮其親。 維時先生之家嗣觀亭前輩,既由翰林官西曹,兩世封贈如例。 而先生猶以有事秋試,遷延不得請。 於是先生橐筆鄉闈,十餘役矣。 從游之士得其口講指畫,或皆扶搖直上。 而現亭前輩昆仲皆得庭訓,而翔步詞林,後先輝映。 獨先生黜抑良久,曾不一騁騏驥不足,固可解乎?夫以先生之德之能,于科名何與輕重?其達觀內外,何嘗不明青紫如糠秕?然終不自畫,誠欲有所白於時,而又惡夫庸庸者,一蹶而不復振,乃借恬退之名,以文陋而售其巧。 故思有以厲之耳。 以志則如彼,以遇則如此,此豈盡有司之咎哉?蓋所謂天也。 天者,可知而不可知,無可據而自有權衡。 崑山之玉,鄧林之大木,生非不材也。 貢之廊廟,非不貴也。 鑿之、琢之,尋斧縱之,剖其璞,傷其本,向之潤澤而輪(外囗內禾)者,蕩然無餘。 天欲厚之,則不如韞于石而光愈遠;叢之豐草之中而蔭愈廣,而枝愈蕃。 向使先生假鴻漸之羽,激昂雲路,揚厲中外,拒不快于志而裨益於時?而所發既宏,所積漸薄,天與于前,或斷于後。 精神有時而竭,福蔭有時而單,是亦琢玉研木之說也。 謂能優遊林泉,頤神彌性,如今日也乎?謂能澤流似續,光大門閥,如今日也乎? 第125頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第125頁