集猶斂集也,退藏於密,以敦萬化之原,由是感而遂通,沛然莫之能禦,猶草木之有生意也,故曰「生則惡可已矣」。 襲而取之者,義自外至也;集義所生者,義由中出也。 自三代而下,渾是一箇助的學問,故曰「天下之不助苗長者寡矣」。 與其得助農,不若得惰農,惰則苗不長而生意猶存,若助則機心生而道心忘矣。 鳶飛魚躍,渾是率性,全無一毫意必。 程子謂「活潑潑地」,與「必有事焉而勿正,心勿忘」同意。 才離本體,便是遠。 復不遠雲者,猶雲不離乎此也。 其曰不善,恐於本體尚有未融化處,而不免有矜持意。 未嘗不知明鏡纖塵,未嘗復行洪爐點雪,少有凝滯,而融化不速,便已屬行。 (以上《辨心》) 素者,本吾性所固有,而豫養於己者也。 位之所值,雖有富貴、貧賤、夷狄、患難之不同,然不以富貴處富貴,而素乎富貴,不以貧賤處貧賤,而素乎貧賤。 大行不加,窮居不損,而富貴、貧賤、夷狄、患難處之若一,則無入而不自得。 得者,得其素也。 佛氏雲「悟人在處一般」,又云「隨所住處常安樂」,頗得此意。 (《辨素》) 一念之微, 然在中,百體從令,小而辨也。 止於至善,寂然不動,千變萬化,皆由此出,井養而不窮也。 《易》以道義配陰陽,故凡言吉凶悔吝,皆主理欲存亡、淑慝消長處為言。 世之所云禍福,亦不外是戰戰兢兢,臨深履薄。 曾子之震也,震莫大於生死之際,起而易簀曰:「吾得正而斃焉,而今而後,吾知免夫!」可謂不失其所主之常,不喪匕鬯也。 (以上《辨易》) 才覺無過,便是包藏禍心。 故時時見過,時時改過,便是江、漢以灈,秋陽以暴。 夫子只要改過,鄉願只要無過。 機械變詐之巧,蓋其機心滑熟,久而安之。 其始也,生於一念之無恥,其安也,習而熟之,充然無復廉恥之色,放僻邪侈,無所不為,無所用其恥也。 天地以生物為心,人得之而為人之心。 生生不已,故感於父子則為慈孝,感於昆弟則為友恭。 故凡修道,一涉於營欲謀為,而不出於生生自然之機者,皆不可以言仁。 不可以言仁,則襲也。 襲而取之,則身與道二,不可以言合也。 (以上《辨過》) 先有箇有所主之心,曰「適」。 先有箇無所主之心,曰「莫」。 無所主而無所不主,無所不主而先無所主,曰「義」。 不見所欲惡,而寂然不動者中也。 欲惡不欺其本心者忠也,非中也,然於中為近。 欲惡之際,不待推而自然中節者和也。 推欲惡以公於人者恕也,非和也,然於和為近。 忠恕是學者求復其本體一段切近功夫。 (以上《辨仁》) 心之生生不已者易也,即神也。 未發之中,太極也。 未發無動靜,而主乎動靜者,未發也。 非此則心之生道或几乎息,而何動靜之有哉!有動靜兩儀,而後有仁義禮智之四端,有四端,而後有健順動止、入陷麗說之八德。 德有動有靜也,故健順動止而不失乎本然之則者,吉以之生。 蓋得其本體,發而中節也。 入陷麗說,靜而反累於動者,凶以之生。 蓋失其本體,發而不中也。 能說諸心,能研諸慮,舉而措之天下,而大業生焉。 (《辨神》) 養氣便知言,蓋權度在我,而天下之輕重、長短莫能欺,非養氣之外,別有知言之學也。 子莫執中,蓋欲擇為我兼愛之中而執之,而不知為我兼愛皆中也。 時當為我,則中在楊子;陋巷閉戶,顏子是也。 時當兼愛,則中在墨子;過門不入,禹是也。 蓋中無定體,惟權是體,權無定用,惟道是用。 權也者,吾心天然自有之則,惟戒慎不睹、恐懼不聞,然後能發無不中,變易從道,莫非自然之用。 不然,則以中而賊道者,何限?自堯、舜之學不明,往往以中涉事為,若將隨事隨處,精察而固執之,以求所謂當然之節,而不知瞬息萬變,一毫思慮營欲着不得,是謂「後天而奉天時也」。 若臨事而擇,己不勝其憧憧,非但惟日不足,顧其端無窮,膠凝固滯,停閣廢棄,中亦襲也,況未必中乎! 問:「遷善改過,將隨事隨處而遷之、改之乎?抑只於一處而遷之、改之也?”曰:“天下只有一善,更無別善,只有一過,更無別過。 故一善遷而萬善融,一過改而萬過化。 所謂『一真一切真』。 」 問:「閒思雜慮,祛除不得,如何?”曰:“習心滑熟故也。 習心滑熟,客慮只從滑熟路上往還,非一朝一夕之故也。 若欲逐之而使去,禁之而使不生,隳突衝決反為本體之累。 故欲去客慮者,先須求複本體。 本體復得一分,客慮減去一分。 然本體非敬不復,敬以持之,以作吾心體之健,心體健而後能廓清掃蕩,以收定靜之功,蓋盜賊無主,勢必解散,然非責效於日夕、用意於皮膚者可幾及也。 」 問:「良知之學何如?”曰:“此是王門相傳指訣。 先師以世之學者,率以無所不知、無所不能為聖人,以有所不知不能為儒者所深恥,一切入手,便從多學而識,考索記誦上鑽研,勞苦纏絆,擔閣了天下無限好資質的人,乃謂『良知自知致而養之,不待學慮,千變萬化,皆由此出。 』孟子所謂不學不慮,愛親敬長,蓋指良知之發用流行,切近精實處,而不悟者,遂以愛敬為良知,着在支節上求,雖極高手,不免賺入邪魔蹊徑,到底只從霸學?改換頭目出來。 蓋孩提之愛敬,即道心也,一本其純一未發,自然流行,而纖毫思慮營欲不與。 第115頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《明儒學案》
第115頁