若夫至不稱其名者,莫如守舊黨。 既稱守舊,則必有舊之可守。 所謂舊者,支那立國數千年,今雖不及歐美之盛,然亦非生番黑人也,蓋亦必有道矣。 真能守之,當有可觀。 乃今日守舊之人,問以七略九流之家法,不能知也;課以三千年之朝章國政,不能舉也;責以子臣弟友綱常名教之職,不能踐也。 且舊學之至大至要者,莫如五倫,此舊黨所援以攻新黨者。 今觀舊黨,有父母之喪,則苫塊所顰蹙,朋友所慰藉,其所言者,不曰某科不能考,即曰某缺不能補而已,無他言焉。 此無足怪,蓋其所患者,惟此三年中不能應試,不能做官,為實禍耳。 至其飲酒、食肉、禦內,以至一切征歌、選色,與夫名姝、駿馬之遊,與無喪者等。 人人如是,恬不為怪。 此父子之倫何在?通籍以後,罔上營私,惟恐不及。 補某缺,則較量其肥瘠,無言及地方之利弊者也;除一官,則較量其遲速,無言及責任之易勝否也。 總其生平,則國家所求者富貴。 彼于入塾之時,父兄所期,師友所教,即已如此。 故國家之事與士夫之心,終古不相遇,甚者無不與律令相反焉。 如此,則君臣之倫何在?至于夫婦,僅可謂之曰男女,而不能謂之曰夫婦。 其始也,拈閹探籌以得之,無學問性情之素也;其既也,愛則飾之以花鳥,怨則踐之以牛馬,法則防之以盜賊,禮則責之以聖賢。 夫花鳥、牛馬、盜賊、聖賢而能以一身兼之者,蓋無有矣。 如此,則潰敗決裂,不可窮詰之事,往往如是。 觀《大清律例》中,死刑由於男女者,幾及十之六七焉。 如此,則夫婦之倫何在?其他兄弟鬩牆,朋友相賣,此更常事,不足深責。 夫倫紀者,舊學之根原,而守舊黨乃弁髦若此,然則此真生番黑人也,所守何舊哉!彼之所守者,不過流俗之習氣,為己之私心焉耳!彼見上之人作此論者多,故從而附和之,內可便其不學之私,外可忝居正人之目,何所憚而不為?若此之人,但能謂之趨時,而不謂之守舊,謗以守舊,不亦冤乎?如此,則彼所謂之守舊黨,不能成黨也。 嗟乎!木老而枯,人老而病,支那之教化,蓋已老矣!千年以來,日見凌夷,代不及代。 觀其風氣,隨波逐流,不復能有樹立意。 將欲如漢之黨錮,唐之牛李,宋之蜀洛,明之東林,而亦不可得焉,豈能與東西諸國之各黨比哉? ○論華人之可用 今之策時局者,鰓鰓以乏才為慮。 夫慮之誠是也,然所謂才者無一定之準的,非必有體國經野之模,戰勝攻取之勇,始得謂之才也,即片長薄技,各食己力,其致功也勤,其為謀也忠,亦無不可謂之才。 今使語人曰:中國人之職業勤,莫不訝然異。 又使語人曰:中國人之謀事忠,莫不啞然笑。 不知無容異,無容笑也。 誠以淺近瑣屑之事證之。 通商互市之區,凡所謂洋關洋行領事館等,主之者洋人,而華人之司事于其間者,或理帳目,或操筆札,等而下之又有奔走使令之役,每所少則數人,多則數十人,責有專屬,無推諉也,時有定晷,無虛曠也。 非禮拜不得治私,非要事不得請假。 凡夫朋友之酬酢,親戚之往來,即有疏略,在彼可以自解,在人亦可相諒,則謂之不勤於作事不得也。 洋人在中國,非傳教經商,即辦理交涉事宜,究其要訣,在熟識人情,習知華事。 顧欲識人情知華事,非通語言,識文字不可。 而洋人在中國,能通我之語言者,百不得十焉,能識我之文字者,百不得一焉。 然往往見微知著,凡華人之俗尚好惡,與夫一切情偽,無不洞若觀火,豈真有先覺之賢哉?亦得之為彼司事之華人為多也。 夫華人得其薪貲,既與之勤懇辦事,又復出其餘力,導之以幾微曲折之故,俾之閲歷愈深,世故愈熟,無絲毫之隔膜,欲謂不忠於為謀不得也。 或者曰:子之言過矣。 由前之說,以食毛踐土之儔,不思效用於國家,而甘為洋人服役,雖勤何足取,由後之說,以中國之人道中國之弊,無異不肖子弟,將家庭暖昧之事,播告鄰里鄉黨,忍心害理,莫此為甚,而子顧許之以忠,不亦悖乎?噫!為是說者,抑亦勿思甚矣。 天下立言之理,但當就事而責人之道,亦當不為己甚。 中國人之為洋人辦事者,類不過能操洋語,善探主意,固非讀書明理者比。 必與大義繩之,殊覺不恕。 況食其祿者忠其主,桀之狗吠堯,堯非不仁,吠非其主。 對鏡參觀,彼之竭盡心力,冀圖酬報,亦為天理所當然,人情所必然也。 曰,華人為洋人辦事,既如是之勤且忠,而為中國辦事,往往不然。 且即以為洋人辦事之華人,授之中國之事,亦若有遷地勿良之慨,則又何說?曰:此非任事者之過,乃用者之咎也。 洋人用人,功過必分,賞罰必明,設有僨事,立遭屏斥。 其謹慎小心,始終無怠者,不特優加薪水,或以他事託辭,則為之先往,或當新舊交替,則為之敦托。 不幸而積勞病故,有撫卹之典,有捐助之款,俾其父母妻子,藉以養瞻,藉以成立。 此雖外洋之公例固然,然而仁至義盡,實足感動人心,無怪人之樂為之用也。 中國則不然,其用人也,率顧一己之私情,不問人之能否。 偷惰者未必見責,操勞者未必獲獎。 夫人情不甚相遠,既無利害于其間,何苦獨為其難。 久之鋭氣漸銷,頽喪成習,而于所當為之事,廢弛敗壞,遂至不可收拾。 由是言之,其所以致此之弊,亦較然著明矣。 第416頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第416頁