夫數八比之三害,有一于此,則其國鮮不弱而亡,況夫兼之者耶!今論者將謂八比取士,固未嘗誠負于國家,彼自明以來用之矣,其所致之賢哲巨公,指不勝屈,宋蘇軾常論之矣。 果循名責實之道行,則八比亦何負于天下?此說固也,然不知利祿之格既懸,則無論操何道以求人,皆有聰明才智之儔入其彀。 設國家以飯牛取士,亦將得寧戚、百里大夫;以牧豕取士,亦將得卜式、公孫丞相。 假當日見其得人,遂以此為科舉,則諸公以為何如?夫科舉之士,為國求才也,勸人為學也。 求才為學二者,皆必以有用為宗。 而有用之效,征之富強;富強之基,本諸格致。 不本格致,將無所往而不荒虛,所謂「蒸砂千載,成飯無期」者矣。 彼蘇氏之論,取快一時,蓋方與溫公、介甫立異抵戲,又何可視為篤論耶!總之,八股取士,使天下消磨歲月於無用之地,墮壞志節于冥昧之中,長人虛驕,昏人神智,上不足以輔國家,下不足以資事蓄。 破壞人才,國隨貧弱。 此之不除,徒補苴罅漏,張皇幽眇,無益也,雖練軍實、講通商,亦無益也。 何則?無人才,則之數事者,雖舉亦廢故也。 舐糠及米,終致危亡而已。 然則救之之道當何如?曰:痛除八比而大講西學,則庶乎其有鳩耳。 東海可以迴流,吾言必不可易也。 難者曰:夫八股錮智慧,壞心術,滋游手,積將千年之弊,流失敗壞,一旦外患馮陵,使國家一無可恃。 欲戰則憂速亡,忍恥求和,則恐寢待浸滅。 當是之時,其宜改弦更張,不待言矣。 惟是處存亡危急之秋,待學問以成功,將何殊播谷飼蠶,俟獲成獻功,以救當境饑寒之患。 道則是矣,于涂無乃迂乎?今先生論救亡而以西學格致為不可易,夫格致何必西學,固吾道《大學》之始基也,獨其效若甚賒,其事若甚瑣。 朱晦翁《補傳》一篇,大為後賢所聚訟。 同時陸氏兄弟,已有逐物破道之譏。 前明姚江王伯安,儒者之最有功業者也,格窗前一竿竹,七日病生。 其說謂「格」字當以孟子格君心之非,及今律格殺勿論諸「格」字為訓,謂當格除外物,而後有以見良知之用,本體之明。 此尤事功無待格致之明證,而先生謂富強以格致為先務,蒙竊惑之。 其說得詳聞與? 應之曰:不亦善乎,客問之也。 夫中土學術政教,自南渡以降,所以愈無可言者,孰非此陸王之法階之厲乎!以國朝聖祖之聖,為禹、文以後僅見之人君,亦不過輓之一時,旋復衰歇。 蓋學術末流之大患,在於徇高論而遠事情,尚氣矜而忘實禍。 夫八股之害,前論言之詳矣。 而推而論之,則中國宜屏棄弗圖者,尚不止此。 自有制科來,士之舍于進梯榮,則不知所事學者,不足道矣。 超俗之士,厭制藝則治古文詞,惡試律則為古今體;鄙摺卷者,則爭碑板篆隷之上游;薄講章者,則標漢學考據之赤幟。 於是此追秦漢,彼尚八家,歸、方、姚、劉,惲、魏、方、龔,唐祖李、杜,宋禰蘇、黃;七子優孟,六家鼓吹。 魏碑晉帖,南北派分,東漢刻石,北齊寫經。 戴、阮、秦、王,直闖許、鄭,深衣幾幅,明堂兩個。 鐘鼎校銘,琮著考,秦權漢日,穰穰滿家。 諸如此倫,不可殫述。 然吾得一言以蔽之,曰:無用。 非真無用也,凡此皆富強而後物阜民康,以為怡情遣日之用,而非今日救弱救貧之切用也。 其又高者曰:否否,此皆不足為學。 學者所以修己治人之方,以佐國家化民成俗而已。 于侈陳禮樂,廣說性理。 周、程、張、朱,關、閩、濂、洛。 學案几部,語錄百篇。 《學通辨》,《晚年定論》。 關學刻苦,永嘉經制。 深寧、東發,繼者顧、黃,《明夷待訪》、《日知》著錄。 褒衣大袖,堯行舜趨。 訁訁聲顏,距人千里。 灶上驅虜,折笞羌。 經營八表,牢籠天地。 夫如是,吾又得一言以蔽之,曰:無實。 非果無實也,救死不瞻,宏願長賒。 所托愈高,去實滋遠。 徒多偽道,何裨民生也哉!故由後而言,其高過于西學而無實;由前而言,其事繁于西學而無用。 均之無救危亡而已矣。 第403頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第403頁