夫人才之與財賦二者,興事者之所必資也;而皆乏如此,則陛下縱慾為之,而安所藉手乎?且臣聞天下非財之難也,而理財為難;又非才之難也,而知才實難。 夫今日中國所處之時勢,既大異於古初矣,則今日之才,方之於已往者,雖忠孝廉貞之德,不能不同。 而其所具之才,所以干時艱,策外交而輔內理者,必其詳考古今之不同,而周知四國之故者也。 夫如是,故其所治之學與其所建白者,亦將有異於古初。 而異於占初者,非陛下與內之二三臣、外之十數疆吏之所嘗學而深悉也。 如是,則所以知此才而為之區其賢否矣。 無以知此才而區其賢否,則所求之才,伏而不出,而游談亂真者日以多,故陛下雖屢下明詔,督諸臣以薦舉之事,而彼外之不能不緣虛聲以為采,內之不能不本己意以相求,薦而陛下用之矣,然而事實之際不可誣也。 則不幸往往有敗,而陛下又不悟其才之非真也,轉曰今之所謂人才,吾既取而用之矣,而于吾事乃如此。 然則天下固無才,抑雖才亦無益於吾事也。 如此,則陛下求才之意衰,而中國之人才愈不出。 夫人才者,國之楨榦也。 無人才則所謂標、本之治皆不行。 于此之時,陛下欲自為其本,則事無旦暮之效,為之雖切,恆恐不逮于救亡。 救亡而急理其標,則陛下在在無人才之助。 臣故曰:居今之日,而欲講變革、圖富強,雖臣至愚,亦深知陛下之難為也。 今使中國之民,一如西國之民,則見國勢傾危若此,方且相率自為,不必驚擾倉皇,而次第設施自將有以救正。 陛下惟恭己無為,順民所欲,而數稔之間,吾國固已富已強矣。 彼英國之維多利亞,不過一慈祥女主耳,非有聰明神武者也。 至若前主之若耳治,則尤庸暗非才。 然而英吉利富強之效,百年以來,橫絶四海,遠邁古初者,則其民所自為也。 顧中國之民有所不能者,數千年道國新民之事,其處勢操術,與西人絶異故也。 夫民既不克自為,則其事非陛下倡之於上,固不可矣。 臣居平嘗論今日中國之法,雖已大敝,然所以成其如是者,率皆經數千載自然之勢,流衍而來,對待相生,牢不可破。 故今日審勢相時,而思有所變革,則一行變甲,當先變乙;及思變乙,又宜變丙。 由是以往,膠葛紛綸,設但支節為之,則不特徒勞無功,且所變不能久立。 又況興作多端,動縻財力,使其為而寡效,則積久必至不支,此亦事之至為可慮者也。 邇歲以來,朝野之間,其言變法以圖自強者,亦不少矣。 或曰固圉為急矣,則請練陸營而更立海軍;或曰理財最優矣,則請造鐵路、開各礦而設官銀號;又以事事僱用洋人之不便也,則議廣開學館以培植人才。 大抵皆務增其新,而未嘗一言變舊。 夫國家歲入之度支有限,而新政日增無窮,新舊並存,理自竭蹶。 故臣聞為政之道,除舊佈新,相因為用者也。 譬如病痞之夫,欲求強健,良醫臨證用藥,必將補瀉兼施,夫而後積邪去,元氣蘇,徐收滋補之效。 使其執不可攻削,恐傷病人之說,而專補不瀉,日進參蓍,則雖所廢多金,以求良藥,恐痞疾終不可愈,積邪日以益堅,而大命之傾將無日矣。 陛下試觀今日諸臣所為,何以異是?故臣竊謂前者諸事,以治標而論,則事勢太逼,恐無救于危亡,以治本而論,則積疾未,亦無益於貧弱。 其事誠皆各國所以富強之具,今日所不可不圖,第為之而不得其序,則遠之有資敵之憂,近之有縻財之患,而于自強之實,取之尚遙。 何者?將以為標,則救亡圖存,事尚有急於此者;以之為本,則原始要終,事尚有先乎此者也。 臣嘗曠觀時變,蚤夜以思,既深識大局之至為難圖,又大願陛下之不可不勉。 未變法之前,陛下之所亟宜行者三;既變法之後,陛下之所先宜行者四。 狂夫之言,聖人擇焉。 屈原不雲乎,所非忠而言之兮,指蒼天以為正。 ”惟陛下俯垂聖聽而已。 臣所謂未變法所亟宜行三者:一曰聯各國之歡。 今夫歐洲各國之事,至紛紜矣。 然而約而言之,大抵英、俄兩大權之所舉措而已。 英最孤立,俄則有法、德之連。 其所以聯者,以三國皆以傾英為謀故也。 蓋英之海權最大,而商利獨閎。 其屬地大者有五,印度、南澳洲至北美之康納達、非洲之好望角。 而尤要者,則自其國繞大西洋而入地中海,出蘇爾斯、紅海,達印度洋,過新加坡北首而入吾之東首。 沿途島埠,如置驛然,蟬聯不絶,以為屯煤轉餉之資;而輔之以全球之海線,此可謂管五洲之鎖鑰者也。 余國出而行賈,皆有仰于英,而英則無所待于余國。 然而以設埠之多也,故雖為國大費,而不能不盛設海軍以彈壓之,此則事相為表裡者也。 第383頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第383頁