公理者,唐虞三代君民共有之權衡也。 民宅于器曰公器,器舟于法曰公法,法權於心曰公心,心萬於理曰公理。 古者井田學校,體用兼貫,上下沆瀣。 無他,此心此理也。 余讀《周易》、《尚書》、《官禮》、《春秋》、《王制》、《禮運》、《禮器五帝德》洎《孟子》七篇,廢書嘆曰:伏羲、神農、黃帝、堯、舜、禹、湯、文、武、孔、孟,公其君民之心之理,焦精竭神以謀天下,一夫不獲,時予之辜,何其仁也!《爾雅》曰:林君也,君者群也。 群天下之芒芒蚩蚩,而教之養之也。 桀紂幽厲之用心,無他,私而已矣。 楚靈王曰:是區區者而不予畀。 此桀紂幽厲之用心,而始皇之所以力征經營也。 故歷聖之公心公理,至秦而大晦。 漢文帝,三代下之令主也,其臣賈誼,有仁天下之心,無仁天下之術。 宋神宗,三代下之英闢也,其臣王安石,有堯舜君民之識,無堯舜君民之材。 漢武帝,唐太宗,元世祖,明太祖,亞歷山德,沙立曼,拿破崙,大彼得,華盛頓,林肯,五洲之雄主也。 然漢唐元明之雄其主,雌其民,其天聰,陵其夭媚。 之四帝者,又陰用其秦皇梏民之術,縱橫決蕩,莫敢誰何。 此千百年之大癰,億兆人之奇瘵也。 亞歷山德崛起馬基頓,囊括席捲,卒年甫三十三,餘威震于殊俗。 然無善政善教,深入人心。 沙立曼戰功不及亞歷山德,而扶持教化,西人稱之勿衰。 拿破崙雄偉絶世,震動全歐,佳兵不祥,卒流荒島。 弦太急則折,鼓太厲則裂,殆天道歟!然使歐洲知民心之宜順,律法之宜更,政教之宜因時變通,說者謂其構極大亂象,實闢極大治機,然哉然哉。 大彼得艱苦卓絶,恣肆奇橫,古今無偶。 俄之受制韃靼,與黑奴土番無異。 彼得摯歐洲文學格致學兵商學歸教其民,銖積寸,為天下雄。 然殘暴嗜殺,疑其妻,誅其太子。 大獄斯興,戮民亡算,其忍過秦皇、漢武、明祖遠甚。 幸戮民以刑者,百人千人而止,視戮民以術,螫及後世者有閒。 若夫軌唐虞之盛心,綿仁學之公理者,其華盛頓林肯之為君乎!旅天位,宅民權,屣功利,韜兵禍,廓然夷然,是謂大公,痛斥買奴,始於加利生,成於林肯,花旗雲擾,終竟厥志。 是故啟歐洲之戰禍者,亞歷山德也,廣歐洲之教務者,沙立曼也,萌歐洲之新化者,拿破崙也,拓歐洲之藝學者,大彼得也,成五洲之公理者,華盛頓林肯也。 今夫《春秋》之旨,王道備,人事浹,史家之例之法之理,靡不具焉。 一言以蔽之,曰撥亂世反諸正。 即彼釋氏之學,唐宋之儒,攻之不遺餘力。 然全藏之經,半談格致,慧眼天眼法眼佛眼備矣,大地山河,了了到眼,星球塵塵,厘然燦然,一言以蔽之曰:度一切苦厄。 之二教者,皆古聖人悲閔救世之苦心。 惜儒教真派,厄于李斯、劉歆,佛教真派,厄于婆羅門與夫頑空枯禪小乘九十六種外道。 吾儒中之有語錄時文,自鳴孔教者,猶佛門之有黃紅二孽派也。 而胡安國之言春秋,孽之又孽者也。 司馬遷,深于孔教者也,其文洞見本原,直刺時隱。 進遊俠,非好亂也,悼民權之衰也;稱貨殖,非逐末也,憫商學之失也。 陳六家要指而評衡之,非等倫儒墨也。 謂泥守弊生,進于大同,則有濟也。 而目論之儒,誚其是非繆于聖人。 嗚呼!孔教微,無公理。 公理微,無信史。 後世史家言例言法言閏言正言道學儒林,其上能整齊故事,藉資參考,其下則魏收作色,棼如亂絲。 無他,二千年來政學汶暗,微獨春秋文致太平之宏旨不可聞,即司馬氏損益得失之微權不可復。 讀史者習見夫唐宋以降,規規舊制,方謂老成;附會尊攘,方名忠義;務抑民氣,方尊朝權;禁談時務,方端士習;力遏新學,方正人心。 於是事事求副于唐太宗元世祖明太祖網羅鉗束之私心,身衿纓而心圈{艹立},曰是固宜然。 本朝歷聖相承,超唐軼漢。 通君民之權,破中外之界,拓種教之仁,觥觥皇猷,人天同忭。 然自開國以來,未有通明政學斟酌古今之大臣,贊襄盛美。 故康熙時,曾于意國拿破裡城,設中華書院矣,而其後闃如。 又嘗罷黜時文九年矣,而守舊之臣,奏請復立。 纏足之律,懸為厲禁矣,內外臣工,陽奉陰違。 弁髦國憲,若罔聞知。 同治初元,議使詞曹諸臣,肄西語西學,倭文端尼之。 光緒初元,議開鐵路,異論甫平,劉錫鴻煽之。 余如同文館海軍水陸學堂,諸臣方目笑腹非之不已。 其心初非欲弱中國,困中國,至于斯極,不過沿歷朝以來,苟安目前之積習。 議和約則必援南宋為言,議開礦則必援明季為言,議立會則必援東林為言。 一唱百和,史文絡繹,千金敝帚,弋譽清流。 蓋率四萬萬之種類,為鄉愿世界,而上孤聖德,下累民生者,皆諸臣之罪也。 嗚呼!不遠規孔孟改制之精心,近掇歐美百年之新政,以承流宣化,惟是斤斤前朝錮習,恫忄曷張皇,此夏蟲難與語寒冰,朝菌不可言暮夕。 第296頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第296頁