去歲李相國使歐洲,問治國之道于德故相俾士麥。 俾士麥曰:我德所以強,練兵而已。 今中國之大患,在兵少而不練,船械窳而乏也。 若留意于此二者,中國不足強也。 今歲張侍郎使歐,與德國某爵員語,其言猶俾相言。 中國自數十年以來,士夫已寡論變法。 即有一二,則亦惟兵之為務,以謂外人之長技,吾國之急圖,只此而已。 眾口一詞,不可勝辨。 既無此言也,則益自張大,謂西方之通人,其所論固亦如是。 梁啟超曰:嗟乎,亡天下者,必此言也!吾今持春秋無義戰,墨翟非攻,宋釒開寢兵之義以告中國。 聞者必曰:以此孱國而陳高義以治之,是速其亡也。 不知使有國于此,內治修,工商盛,學校昌,才智繁,雖無兵焉,猶之強也。 彼美國是也。 美國兵不過二萬,其兵力於歐洲不能比最小之國,而強鄰眈眈,誰敢侮之?使有國于此,內治隳,工商窳,學校塞,才智希,雖舉其國而兵焉,猶之亡也。 彼土耳其是也。 土耳其以陸軍甲天下。 俄土之役,五戰而土三勝焉,而卒不免于今日。 若是乎國之強弱在兵,而所以強弱者不在兵,昭昭然矣。 今有病者,其治之也則必滌其滯積,養其榮衛,培其元氣,使之與無病人等,然後可以及他事。 此不易之理也。 今授之以甲冑,予之以戈戟,而曰爾盍從事焉。 吾見其舞蹈不終日,而死期已至也。 彼西人之練兵也,其猶壯士之披甲冑而執戈也。 若今日之中國,則病夫也。 不務治病,而務壯士之所行,故吾曰:亡天下者,必此言也。 然則西人曷為為此言?曰:嗟乎!狡焉思啟封疆以滅社稷者,何國蔑有!吾深惑乎吾國之所謂開新黨者,何以于西人之言,輒深信謹奉,而不敢一致疑也?西人之政事可以行于中國者,若練兵也,置械也,鐵路也,輪船也,開礦也。 西官之在中國者,內焉聒之於吾政府,外焉聒之於吾有司,非一日也。 若變科舉也,興學校也,改官制也,興工藝開機器廠也,獎農事也,拓商務也,吾未見西人之為我一言也。 是何也?練兵而將帥之才,必取于彼焉;置械而船艦槍炮之值,歸於彼焉;通輪船鐵路,而內地之商務彼得流通焉;開礦而地中之蓄藏,彼得染指焉;且有一興作,而一切工料,一切匠作,無不仰給之於彼。 彼之士民,得以養焉。 以故鐵路開礦諸事,其在中國,不得謂非急務也。 然自西人言之,則其為中國謀者十之一,自為謀者十之九。 若乃科舉學校官制工藝農事商務等,斯乃立國之元氣,而致強之本原也。 使西人而利吾之智且強也,宜其披肝瀝膽,日日言之。 今夫彼之所以得操大權,沾大利於中國者,以吾之弱也,愚也。 而烏肯舉彼之所以智,所以強之道,而一以畀我也?恫乎英士李提摩太之言也,曰:西官之為中國謀者,實以保護本國之權利耳。 余于光緒十年回英,默念華人博習西學之期,必已不遠。 因擬謁見英、法、德等國學部大臣,請示振興新學之道,以儲異日傳播中華之用。 迨至某國,投刺晉謁其學部某大臣,叩問學校新規,並請給一文憑,俾得遍游全國大書院。 大臣因問余考察本國新學之意,余實對曰:欲以傳諸中華也。 語未竟,大臣艴然變色曰:汝教華人盡明西學,其如我國何?其如我與各國何?文憑遂不可得。 又曰:西人之見華官,每以諛詞獻媚曰:貴國學問,實為各國之首,以驕其自以為是之心,而堅其藐視新學之志,必使無以自強而後已。 今夫李君,亦西人也。 其必非為讕言以污衊西人,無可疑也。 而其言若此,吾欲我政府有司之與西人酬酢者,一審此言也。 李相國之過德也,德之官吏及各廠主人,盛設供帳,致敬盡禮,以相款宴,非有愛於相國也,以謂吾所欲購之船艦槍炮,利將不貲,而欲脅肩捷足以奪之也。 及哭龍姆席間一語,咸始廢然。 英、法諸國,大嘩笑之。 然則德人之津津然以練兵置械相勸勉者,由他國視之,若見肺肝矣。 且其心猶有叵測者。 彼德人固歐洲新造之雄國也。 又以為苟不得志于東方,則不能與俄、英、法諸國競強弱也。 中國之為俎上肉久矣,商務之權利握于法日及諸國。 德以後起,越國鄙遠,擇肥而噬,其道頗難,因思握吾邦之兵權,制全國之死命。 故中國之練洋操聘教習也,德廷必選知兵而有才者以相畀,令其以教習而兼統領之任。 今歲鄂省武備學堂之聘某德弁也,政令只任教習,不允統領,而德廷乃至移書總署,反覆力爭,此其意欲何為也?使吾十八行省,各練一洋操,各統以德弁,教之誨之,日與相習,月漸歲摩,一旦瓜分事起,吾國綠營防勇,一無所恃,而其一二可用者,惟德人號令之是聞。 如是,則德之所獲利益,乃不在俄、英、法、日諸國下!此又德人隱忍之陰謀,而莫之或覺者也。 當中日訂通商條約之際,德國某日報云:我國恆以製造機器等售諸中國、日本。 日本仿行西法,已得製造之要領。 今若任其再流之中國,恐德國之商務掃地盡矣。 去歲《字林西報》載某日人來書云:昔上海西商爭請中國務須准將機器進口,歐格訥公使回國時,則謂此事非西國之福。 今按英國所養水陸各軍,專為擴充商務,保護工業起見,所費不貲。 今若以我英向來製造之物,而令人皆能製造以奪我利,是自作孽也。 嗚呼,西人之言學校商務也,則妒我如此;其言兵事也,則愛我如彼。 雖負床之孫,亦可以察其故矣。 一鐵甲之費,可以支學堂十餘年;一快船之費,可以譯西書數百卷;克虜伯一尊之費,可以設小博物院三數所;洋操一營之費,可以遣出洋學生數 第274頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第274頁