昔在京師,既與諸君子開會,以講中國自強之學,朝士集者百數,然猶未足合天下之才。 海內耆賢通學,捧手推襟,欲推廣京師之會,擇合群之地而益宏厥規則。 滬上總南北之匯,為士夫所走集,乃集中外之圖書器藝,集南北之通人志士,講習其間,而因推行于直省焉。 凡吾神明之冑,衣冠之族,思保其教,思保其類以免為象駝牛馬之受檻縶割,豈無同心乎?抑其甘淪異類耶?其諸有樂於會友輔仁歟?仁者何仁?吾神明之冑,先聖孔子教非之歟? ○應詔統籌全局疏 竊頃者德人割據膠洲,俄人窺伺旅大,諸國環伺,岌岌待亡。 自甲午和議成後,臣累上書,極陳時危,力請變法,格未得達,旋即告歸。 土室撫膺,閉門泣血,未及三年,遂有茲變。 臣萬里浮海,再詣闕廷。 荷蒙皇上不棄芻蕘,特命總理各國事務王大臣傳詢,問以大計。 覆命具摺上陳,並宣取臣所著,《日本變政考》,《俄大彼得變政考》,進呈禦覽。 此蓋歷朝未有之異數,而大聖人采及葑菲之盛德也。 臣愚何人,受此殊遇,遭際時艱,敢不竭盡其餘,以備採擇。 臣聞方今大地守舊之國,未有不分割危亡者也。 有次第脅割其土地人民而亡之者,波蘭是也。 有盡取其利權,一舉而亡之者緬甸是也。 有盡亡其土地人民,而存其虛號者,安南是也。 有收其利權而後亡之者,印度是也。 有握其利權,而徐分割而亡之者,土耳其、埃及是也。 我今無士無兵,無餉無船無械。 雖名為國,而土地鐵路輪船商務銀行,惟敵之命,聽客取求,雖無亡之形,而有亡之實矣。 後此之變,臣不忍言。 觀大地諸國,皆以變法而強,守舊而亡。 然則守舊開新之效,已斷可睹矣。 以皇上之明,觀萬國之勢,能變則存,不變則亡,全變則強,小變仍亡。 皇上與諸臣誠審知其病之根原,則救病之方,即在是矣。 夫方今之病,在篤守舊法而不知變。 處列國競爭之世,而行統一垂裳之法,此如已夏而衣重裘,涉水而乘高車,未有不病而淪胥者也。 《大學》言:日新又新。 孟子稱:新子之國。 《論語》孝子毋改父道,不過三年。 然則三年之後,必改可知。 夫物新則壯,舊則老,新則鮮,舊則腐,新則活,舊則板,新則通,舊則滯,物之理也。 法既積久,弊必叢生,故無百年不變之法。 況今茲之法,皆漢唐元明之敝政,何嘗為祖宗之法度哉?又皆為胥吏舞文作弊之巢穴,何嘗有絲毫祖宗之初意哉?今托于祖宗之法,固已誣祖宗矣。 且法者,所以守地者也。 今祖宗之地既不守,何有于祖宗之法乎?夫使能守祖宗之法,而不能守祖宗之地,與稍變祖宗之法,而能守祖宗之地,孰得孰失,孰重孰輕,殆不待辨矣。 雖然,欲變法矣,而國是未定,眾論不一,何從而能捨舊圖新哉? 夫國之有是,猶船之有舵,方之有針,所以決一國之趨向,而定天下之從違者也。 若針之子午未定,舵之東西遊移,則徘徊莫適,悵悵何之。 行者不知所從,居者不知所往。 放乎中流而莫知所休,指乎南北而莫知所極。 以此而駕橫海之大航,破滔天之巨浪,而適遭風沙大霧之加交,安有不沉溺者哉?今朝廷非不稍變法矣。 然皇上行之,而大臣撓之。 才士言之,而舊僚攻之。 不以為用夷變夏,則以為變亂祖制。 謡謗並起,水火相攻。 以此而求變法之有效,猶卻行而求及前也,必不可得矣。 皇上既審時勢之不能不變,知舊法之不能不除。 臣請皇上斷自聖心,先定國是而已。 國是既定矣,然下手之方,其本末輕重,剛柔緩急不同。 措置之宜,其規模條理,綱領節目大異,稍有乖誤,亦無成功。 臣愚嘗斟酌古今,考求中外,唐虞三代之法度至美,但上古與今既遠。 臣願皇上日讀《孟子》,師其愛民之心。 漢唐宋明之沿革可採,但列國與一統迥異。 臣願皇上上考《管子》,師其經國之意。 若夫美法民政,英德共和,地遠俗殊,變久跡絶。 臣故請皇上以俄大彼得之心為心法,以日本明治之政為政法也。 然求其與地不遠,教俗略同,成效已彰,推移即是。 若名書佳畫,墨跡尚存,而易於臨摹。 如宮室衣裳,裁量恰符,而立可鋪設,則莫如取鑒於日本之維新矣。 日本之始也,其守舊攘夷與我同,其幕府封建與我異。 其國君守府,變法更難。 然而成功甚速者,則以變法之始,趨向之方針定,措施之條理得也。 考其維新之始,百度甚多,惟要義有三。 一曰大誓群臣以定國事。 二曰立對策所以征賢才。 三曰開制度局而定憲法。 其誓文在決萬幾于公論,采萬國之良法。 協國民之同心,無分種族;一上下之議論,無論藩庶。 令群臣咸誓言上表,革面相從。 於是國是定而議論一矣。 召天下之征士貢士,咸上書於對策所,五日一見,稱旨者擢用,於是下情通而群才進矣。 開制度局于宮中,選公卿諸侯大夫,及草茅才士二十人,充總裁,議定參預之任,商榷新政,草定憲法,於是謀議詳而章程密矣。 日本之強,效原于此。 第259頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第259頁