諸夷以中國之易欺也,法人將問滇桂,英人將問新疆,德、奧、意、日、葡、荷皆狡焉思啟。 有一不與,皆日本也。 都畿必驚。 若皆應所求,則自啖其肉,手足腹心,應時盡矣,僅存元首,豈能生存?且行省已盡,何以為都畿也?故謂割地之事小,亡國之事大,此理至淺,童愚可知。 而以議臣老成,乃謂割地以保都畿,此敢於欺皇上愚天下也。 此中國所痛哭,日本所陰喜,而諸夷所竊笑者也。 諸夷知吾專以保都畿為事,皆將陽為恐嚇都畿,而陰窺邊省,其來必速。 日本所為日日揚言攻都城,而卒無一炮震于大沽者,蓋深得吾情也。 恐諸夷之速以日本為師也,是我以割地而鼓舞其來也。 皇上試召主割地議和之臣,以此詰之,度諸臣必不敢保他夷之不來,而都畿之不震也。 則今之議割地棄民何為乎?皇上亦可以翻然獨斷矣。 或以為庚申和後,乃有甲申之役。 二十年中可圖自強。 今雖割棄,徐圖補救。 此又可以美言欺皇上賣天下者也。 夫治天下者勢也,可靜而不可動,如箭之在栝,如馬之在埒,如決堰陂之水,如運高山之石,稍有發動,不可禁壓。 當其無事,相視莫敢發難,當其更變,朽株盡可為患者。 昔辛巳以前,吾屬國無恙也。 自日本滅琉球吾不敢問,於是法取越南,英滅緬甸,朝鮮通商,而暹羅半剪,不過三四年間,而吾屬國盡矣。 甲午以前,吾內地無恙也,今東邊及台灣一割,法規滇桂,英規滇粵及西藏,俄規新疆及吉林、黑龍江必接踵而來,豈肯遲遲以禮讓為國哉?況數十國之逐逐于後乎?譬大病後,元氣既易,外邪易侵,變症百作,豈與同治之時,吾國勢猶盛,外夷窺伺情形未洽比哉!且民心既解,散勇無歸,外患內訌,禍在旦夕,而欲苟借和款,求安目前,亡無日矣!今乃始基耳。 症脈俱見,不待盧扁,此舉人等所為日夜憂懼,不憚僭越,而謀及大計也。 夫言戰者,固結民心,力籌大局,可以圖存。 言和者,解散民體,鼓舞夷心,更速其亡。 以皇上聖明,反覆講求,孰利孰害,孰得孰失,必當獨斷聖衷,翻然變計者。 不揣狂愚,統籌大計。 近之為可和可戰,而必不致割地棄民之策,遠之為可富可強,而斷無敵國外患之來。 伏乞皇上下詔鼓天下之氣,遷都定天下之本,練兵強天下之勢,變法成天下之治而已。 何謂鼓天下之氣也?天下之為物,譬猶器也,用其法而棄其陳,病乃不存。 水積于淤,流則不腐;戶閉必壞,樞則不蠹。 炮燒則晶瑩,久置則生鏽;體動則強健,久臥則委弱。 況天下大器,日摩洗振刮,猶恐塵垢,置而不用,壞廢故失,日趨于弊而已。 今中國人民咸懷忠義之心,非不可用也,而將吏貪懦,兵士怯弱,乃至聞風嘩潰,馴至辱國請和者,得無皇上未有以鼓其氣耶?是以四萬萬之民,而不善用之也。 伏念世祖章皇帝手定天下,開創之聖人也,而順治十八年中,責躬之詔屢下。 穆宗毅皇帝手定艱難中興之盛功也,而同治元二年間,罪己之詔至切。 天下臣民,伏讀感泣,踴躍奮發。 然後知列聖創定之功,所由來也。 傳謂禹湯罪己,興也勃然。 唐臣陸贄謂以言感人,所感已淺,言猶不善,人誰肯懷?今日本內犯,震我盛京,執事不力,喪師失地,幾驚陵寢,列聖怨恫。 皇上為人子孫,豈無有震動厥心者乎?然于今經年,未聞有罪己之詔,責躬咎厲,此樞臣輔導之罪,宜天下之有望于皇上也。 伏乞皇上近法列聖,遠法禹湯,時下明詔,責躬己罪,深痛切至,激厲天下,同雪國恥,使忠臣義士,讀之而流涕情發,驕將懦卒,讀之而感愧忸怩,士氣聳動,慷慨效死,人懷怒心,加報私仇,然後皇上用其方新之氣,奔走驅馳,可使赴湯蹈火,而豈有聞風嘩潰者哉?此列聖善用其民之成效也。 故罪己之詔宜下也。 皇上既赫然罪己,則凡輔佐不職,養成潰癰,蔽惑聖聰,主和辱國之樞臣,戰陣不力,聞風逃潰,剋扣軍餉,喪師失地之將帥,與夫擅許割地,辱國通款之使臣,調度非人,守禦無備之疆吏,或明正典刑,以塞其膽,或輕予褫革,以蔽其辜,詔告天下,暴揚罪狀。 其餘大僚尸位,無補時艱者,咸令自陳,無妨賢路。 庶幾朝廷肅然,海內吐氣,忭頌聖明,願報國恥,此明罰之詔宜下也。 大奸既黜,典刑既正,然後懸賞功之格,為不次之擢。 將帥若宋慶、依克唐阿,疆吏若張之洞,李秉衡,諒山舊功若馮子材,皆有天下之望,宜有以旌之。 或內綜樞柄,或外典畿疆,以鼓舞天下。 夫循資格者,可以得庸謹,不可以得異材;用耆老者,可以為守常,不可以為守變。 不敢言遠者,請以近事言之。 當同治初年,沈葆楨、李鴻章、韓超皆以道員擢為巡撫,閻敬銘則由臬司擢撫山東,左宗棠則以舉人員部賞三品卿,督辦軍務,劉蓉且以諸生擢四川藩司,逾月授陝西巡撫,用能各展材能,克佐中興。 若漢武帝之用才,明太祖之任吏,皆用不次之拔擢,不測之刑威,用能奔走人才,克成功業。 伏讀世祖章皇帝聖訓,屢詔舉天下之才,下至山林隱逸,舉貢生監,佐貳雜職,皆引見擢用。 此誠聖主鼓舞天下之盛心也。 第250頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第250頁