今日時務之急,首在乎收拾人心。 蓋民可順而不可逆,民可足而不可匱,民可靜而不可動。 其外龐然囂然,而實則無所有者,能為民禍而不能為民福,能為民害而不能為民利。 治民之本,當知盡其在我者而已。 西學西法,非不可用。 但當與我相輔而行之可已。 《書》有之曰:民惟邦本,本固邦寧。 故治民本也,倣傚西法,其末也。 西國之所以講強兵富國者,率以尚器為先。 惟是用器者人也。 有器而無人,器亦虛設耳。 孟子言以仁政治民之效曰:可使制挺。 此非迂談也。 蓋民忠義激發之氣,實有百折而不回者。 人心之機器,速于影響,一國之爐錘,捷于桴鼓。 是在為上者善用之耳。 治民之要,在乎因民之利而導之,順民之志而通之。 即如泰西諸國,亦非徒馳域外之觀者也。 其善於治民者莫如英。 入其國中,無不優遊暇豫,自樂其天,而不尚操切之政,束縛馳驟以為能者。 夫如是,然後能行之久遠。 抑又聞之,治國之道,先在養其元氣。 如西國之法,斫削之尤甚者也。 必也擇其善而去其不善,不必強我以就人。 而在以彼之所學,就我之範圍。 神明變化焉,而民不知。 略陳時務所在,幸少垂察而採擇焉。 ○日本雜事詩序 海外諸邦,與我國通問最早者,莫如日本。 秦漢間方士恆謂海上有三神山,可望而不可即。 而徐福竟得先至其境。 宜乎後來接踵,往者眾矣。 然卒不一間也。 隋唐之際,彼國人士,往來中土者,率學成藝精而後去。 奇編異帙,不惜重價購求。 我之所無,往往為彼之所有。 明代通商以來,往者皆賈人子,碩望名流,從未一至。 彼中書籍,談我國之土風俗尚,物產民情,山川之詭異,政事之沿革,有如燭照犀然。 而我中國文士所撰述,上至正史,下至稗官,往往語焉而不詳,襲謬承訛,未衷諸實。 竊嘆好事者之難其人也。 咸豐年間,日本定與美利堅國通商。 泰西諸邦,先後麇至。 不數年而日人崇尚西學,倣傚西法,丕然一變其積習。 我中朝素為同文之國,且相距非遙。 商賈之操貿遷術前往者,實繁有徒。 衛商睦鄰,宜簡重臣。 用以熱識外情,宣揚國威。 於是何子峨侍講,張魯生太守,實膺是任。 而黃君公度,參贊帷幄焉。 公度,嶺南名下土也。 今豐順丁公尤器重之。 亟欲延致幕府。 而君時公車北上,以此相左。 既副皇華之選,日本人士耳其名,仰之如泰山北斗。 執贄求見者,戶外屨滿。 而君為之提倡風雅,于所呈詩文,率悉心指其疵謬所在。 每一篇出,群奉為金科玉律。 此日本開國以來所未有也。 日本文教之開,已千有餘年。 而文章學問之盛,于今為烈。 又得公度以振興之,此千載一時也。 雖然,此特公度之餘事耳。 方今外交日廣,時變日亟,幾于玉帛兵戎,介乎兩境。 使臣持節萬里之外,便宜行事,宜乎高下從心。 而剛則失鄰歡,柔則褻國體。 斯謂折衝于樽俎之間,戰勝於壇坫之上者。 豈易言哉!今公度出其嘉猷碩畫,以佐兩星使于遺大投艱之際,而有雍容揖讓之休,其風度端凝,洵乎不可及也。 又以政事之暇,問俗采風,著《日本雜事詩》二卷,都一百五十四首。 敘述風土,紀載方言,錯綜事蹟,慨感古今。 或一詩但紀一事,或數事合為一詩,皆足以資考證。 大抵意主紀事,不在修詞。 其間寓勸懲,明美刺,具存微旨,而采據浩博,搜輯詳明,方諸古人,實未多讓。 如阮閲之知彬州,曾極之宦金陵,許尚之居華亭,信孺之官南海,皆以一方事實,托諸詠吟。 顧體例雖同,而意趣則異。 此則揚子云之所未詳,周孝侯之所未紀,奇搜山海以外,事系秦漢而還,仙島神洲,多編日記,殊方異俗,咸人風謡。 舉凡勝跡之顯湮,人事之變易,物類之美惡,歲時之送迎,亦並纖悉靡遺焉。 洵足為巨觀矣。 余自歲閏三月,以養痾余間,旅居江戶,遂得識君于節署。 嗣後聯詩別墅,畫壁旗亭。 停車探忍岡之花,泛舟捉墨川之月,游屐追陪,殆無虛日。 君與余相交雖新,而相知有素。 三日不見,則折簡來招。 每酒酣耳熱,談天下事。 長沙太息,無此精詳;同甫激昂,遜茲沉痛。 洵當今不易才也。 余每參一議,君亦為首肯。 逮余將行,出示此書。 讀未終篇,擊節者再。 此必傳之作也。 亟宜早付手民,俾斯世得以先睹為快。 因請于公度,即以余處活字板排印。 公度許之。 遂攜以歸。 旋聞是書已刻於京師譯館。 洵乎有用之書者,眾識所共睹也。 排印既竟,即書其端。 若作弁言,則我豈敢! ○跋岡鹿門送西吉甫游俄文後 余游東瀛,藉養宿痾,僑居江戶,逭暑消憂。 所交多名人勝流。 如成齋誠卿,官一等編修,為史官長,職居禁近,望重詞壇。 鹿門省軒前皆有位於朝,近則隱居不仕,泉石優遊。 叔謀櫻泉年少而才美,時譽翕然。 每見輒以文字相質證。 杯酒從容,止談風月。 此數君子者,文章節行,照耀東國,而猶不自滿,皆願納交恐後,而得一言以為榮。 臨行,鹿門出文五十篇,屬余刪定,將壽諸梓。 顧東歸後,或于役道途,或偃息床笫,絶無暇晷。 藥爐經卷,長夜無聊,鼠須側理,不復思禦,近始出諸行篋而觀之。 則中多憂國經世之言,誠世之有心人也。 第243頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第243頁