竊念忠此次來歐一載有餘。 初到之時,以為歐洲各國富強,專在製造之精,兵紀之嚴。 及披其律例,考其文事,而知其講富者,以護商會為本。 求強者,以得民心為要。 護商會而賦稅可加,則蓋藏自足。 得民心則忠愛倍切,而敵愾可期。 他如學校建而智士日多,議院立而下情可達。 其製造軍旅水師諸大端,皆其末焉者也。 於是以為各國之政,盡善盡美矣。 及人政治院聽講,又與其士大夫反覆質證,而後知盡信書則不如無書之論為不謬也。 英之有君主,又有上下議院,似乎政皆出此矣。 不知君主徒事籤押,上下議院徒託空談,而政柄操之首相與二三樞密大臣。 遇有難事,則以議院為藉口。 美之監國,由民自舉,似乎公而無私矣。 乃每逢選舉之時,賄賂公行更一監國則更一番人物。 凡所官者,皆其黨羽。 慾望其治,得乎?法為民主之國,似乎入官者不由世族矣。 不知互為朋比。 除智能傑出之士,如點耶諸君,苟非族類而欲得一優差,補一美缺,戛戛乎其難之。 諸如此類,不勝枚舉。 忠自維于各國政事,雖未能窺其底蘊,而已得其梗概。 思匯為一編,名曰《聞政》,取其不徒得之口誦,兼資耳聞以為進益也。 西人以利為先,首曰開財源,二曰厚民生,三曰裕國用,四曰端吏治,五曰廣言路,六曰嚴考試,七曰講軍政,而終之以聯邦交焉。 現已稍有所集。 但自恨少無所學,涉獵不廣。 每有辭不達意之苦。 然忠惟自錄其所聞,以上無負中堂栽培之意,下無忘西學根本之論,敢雲立說也哉! 原稿已佚,曾︱剛襲侯,激賞此作,載入使英法日記中。 爰錄存之。 ○巴黎復友人書 接奉九月二十六日尊誨,屬將有益於交涉之學業者,詳敘送核,以便函達總署。 謹按交涉之道,繁博錯雜,類皆與列國之俗尚為變遷,非一二語所可盡。 而其因時遞變之源流,與夫隨時達變之才識,則為政治學院所考論。 而政治學院孜孜所講求者,則尤為相時制變之實學也。 忠不揣愚陋,即以平日所見聞者,綜其大概,謹為一一陳之。 夫泰西政教,肇自希臘。 而羅馬踵之。 當希臘未闢之先,其濱地中海東南諸部,若范尼,若埃及,人民富庶,流戶北渡,遷于希臘,各據一隅,專事兼併。 迨外寇屢侵,諸部落併力死拒,斐理勃王始乘時行連合之說。 其嗣王亞立山卒成其志。 於是愁起國中兵,東向略地,至猶太、波斯、印度之屬,綿亙數萬里。 而所征國都,有各不相下之心,無割地請和之說。 交涉之道,猶未起也。 羅馬創始之初,地廣人稀,招徠流亡,漸臻蕃庶。 然後閉關謝使,禁絶外人。 即有至者,不得與本國人民同享權利。 迨國勢昌盛,攫取希臘而收之。 遂奄有地中海周圍諸國。 溯其戰爭之際,雖無遣使立約之明文,猶有不殺使臣之遺意。 殆即交涉之道之嚆矢歟?羅馬統一泰西,垂三百餘年,鞭笞叱吒,遠方之來貢者有之,未聞講信修睦之與國也。 君士但丁營造東都,遂以其名命之。 其子劈分羅馬而東西之,勢解力弱。 歷傳數世,北方之來寇西羅馬者,始於高特,而亞第辣繼之。 西羅馬遂滅。 東羅馬至儒斯定王大修律例,僅一時之盛。 及瑪奧買之說行,屢為回教所侵。 而東羅馬卒歸土爾基矣。 此皆以勢力相傾軋兼併為得志,而交涉之道蓋缺然已。 自泰西晏然無事,不憂外寇,而列國皆秉命于教皇。 教皇于各國有事,則遣人以襄理之。 各國遇教皇繼統,則專使以朝賀之。 凡有爭競,惟質衷于教皇,而不以干戈事事。 其意大利地瓜分數十國,如佛勞朗斯、如維尼斯等城,皆各主其主。 大事決於教皇,小事自通使問。 殆亂靡之後,崇尚文詞。 使臣聘會,每有專對肆應之才。 以佛勞朗斯蕞爾一郡,能折維尼士之富豪,能奪法國之氣焰,謂非瑪基亞范肋之辭令有以致之歟?故瑪公之著述,迄今使臣奉為秘本。 與其相後先者,有當特,有貝大爾克,有包加斯,有奇基亞第尼諸公,皆為意國文學之祖。 或以詩鳴,或以文鳴,要皆充皇華之選者也。 其措詞執禮,往往相假以仁義,相襲以忠信。 是殆春秋時晏嬰、叔向、公孫僑之徒歟?然其所爭交涉之事,只關一國之安危,非系歐洲之均勢也。 夫歐洲列國壤地毗連,雖一境之文治武功,由我獨斷。 然保無有狡焉思啟者,乘間抵隙,以為與國虞。 於是諸列國申盟要言,以強弱相恤,大小相維,成一均勢之局。 即戰國合縱連橫之說,名異而事同者也。 而歐洲自勝朝之末,以迄于今,交涉之道,專主于此。 溯夫東羅馬既滅,回教猖獗。 東襲翁加利,西入西班牙,中攻意大利。 教王震恐,糾力抵敵。 回難既平,國君之權益微,教皇之權益固。 日爾曼各部長,半歸於教皇之手。 於是羅代祿首創異說,自立一幟,而教事以分。 日爾曼之北,從之者如影響矣。 西班牙君加祿第五世,陽奉教皇之命,陰肆攘奪之謀。 恃與列國聯姻,遂因承繼之名,襲取意大利、日爾曼之屬,尊加皇號。 而亞勃斯普朝之權力浸熾。 法國介於西班牙、日爾曼之間,懼其日逼,構聯日爾曼北之各屬,歷三君二相,以與噢大利王轉戰三十載,而有范斯法尼之會。 是會也,立瑞士,建荷蘭,貶噢大利皇位承襲之分,訂日爾曼列邦統屬之制。 至是均勢之局大定。 復為之辨使臣之等威,申聘問之儀制。 遇有嫌隙,可講信修睦,無復興兵構怨矣。 交涉之道,煥然一新。 而歐洲信使之往來駐紮,實權輿于此。 第230頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第230頁