或言學說文辭所以異者,學說在開人之思想,文辭在動人之感情。 雖亦互有出入,而大致不能逾此。 此亦一偏之見也。 何以定之?文之為名,包舉一切著于竹帛者而言之。 故有成句讀之文,有不成句讀之文。 兼此二事,通謂之文。 就成句讀者言之,謂之文辭,就無韻文之部分言,則有六科,而雜文小說,居其二焉。 凡不成句讀者,表譜之體,旁行邪上,件系支分。 會計之簿錄,算術之演草,地圖之列名,此皆有名身而無句身。 若此類者,無以動人之思想,亦無以發人之感情,此不得謂之文辭,而未嘗不得謂之文也。 其成句讀者,復有有韻無韻之別。 無韻文中,當有學說歷史公牘典章雜文小說六科。 就吾所說,則有韻無韻,皆可謂之文辭。 特其體裁有異,故所以斷其工拙者,各有不同。 就彼所說,則除學說而外,一切有韻無韻之文,皆得稱為文辭,而一以激發感情為主,則其誤亦已甚矣。 無韻文中,專尚激發感情者,惟雜文小說耳。 歷史之中,目錄學案,則于思想有關,而于感情無涉。 其他敘事之文,固有足動感情者。 然本非以是為主。 蓋敘事者,在得其事之真相耳。 其事有足動感情與不動感情之異,故其文亦有足動感情與不動感情之異。 若強事而就辭,則所謂削足適屨者也。 至于姓氏之書,列入史科,此則無關思想,亦無關於感情者也。 公牘之中,詔誥奏議,亦有能動感情者,然考績升調之詔,支銷舉劾之書,則于感情固無所預。 其取動感情者,惟為特別事端,非其標準在此也。 訴訟之詞狀,錄供之爰書,當官之履歷,經商之引帖,此足動感情乎?抑不足動感情乎?典章之中,思想感情,皆無所預。 若評論典章,與尋求其原理者,此則諸子之法家,當在學說,非彼所謂文辭矣。 然則無韻之文,除學說外,有歷史公牘典章雜文小說五科,而三科皆不以能動感情為主。 惟雜文小說,則以是為標準耳。 有韻之文,誠以能動感情為主矣。 然則蓍龜彖象之文,體皆韻語。 命曰占繇,《周易》而外,見于《左氏》者多。 乃如楊子之《太玄》,焦贛之《易林》,東方朔之《靈棋》,其文古雅有餘,而于感情實無所動。 其他詩賦箴銘哀誄詞曲之屬,固以宣情達意為歸,抑揚宛轉,是其職也。 雖然,儒家之賦,意存諫戒,若荀卿《成相》一篇,固無能動感情之用。 毛公傳詩,獨標興體。 所謂興者,即能動感情之謂。 則知比賦二式,宜不以此為限。 傳稱登高能賦,謂之德音。 然則,原本山川,極命草木,若相如之《子虛》,楊雄之《羽獵甘泉》,左思之《三都》,郭璞木華之《江海》,奧博翔實,極賦家之能事矣,其于感情,動耶否耶?其專賦一物者,若荀卿之《蠶賦》《箴賦》,王延壽之《王孫賦》,禰衡之《鸚鵡賦》,侔色揣稱,曲盡形相,讀者感情亦未動也。 今之言詩,與古稍異。 故詩賦分為二事。 漢世郊祀房中之歌,沈博絶麗,而莊敬之情,覽者曾不為動。 蓋其感人之處,固在被之管弦,非局于詞句也。 若夫柏梁聯句,語皆有韻,後世遵之,自為一體。 今試糹由繹其辭,惟是夫子自道。 而上林令詩,則以「桃李橘柏枇梨杷」七字垛積成言,無異《急就篇》中文句。 若以柏梁詩為不善,則固詩人所尊奉也。 若以柏梁詩為善,則無可動人之感情也。 然則謂文辭之妙,惟在能動感情者,在韻文已不能限,而況無韻之文乎?彼專以雜文小說之能事,概一切文辭者,是真知其一而不知其二也。 或雲壯美,或雲優美,學究點文之法,村婦評曲之辭,庸陋鄙俚,無足掛齒。 而以是為論文之軌,不亦過乎?吾今為一語曰:一切文辭,體裁各異。 以激發感情為要者,篾銘哀誄詩賦詞曲雜文小說之類是也;以浚發思想為要者,學說是也;以確盡事狀為要者,歷史是也;以比類知原為要者,典章是也;以便俗致用為要者,公牘是也;以本隱之顯為要者,占繇是也。 其體各異,故其工拙亦因之而異,其為文辭則一也。 如上諸說,前之昭明,後之阮氏,持論偏頗,誠不足辯。 最後一說,以學說與文辭對立,其規摹雖稍寬博,而其失也在惟以文彡彰為文,而不以文字為文。 故學說之不文彡者,則悍然擯之於文辭之外。 惟《論衡》所說,略成條理。 先舉奏記為質,則不遺公犢矣,次舉敘事經說諸子為言,則不遺歷史與學說矣。 有韻為文人所共曉,故略而不論。 雜文漢時未備,故亦不著。 不言小說,或其意存鄙夷,不列典章,由其文有缺略。 此則不能無失者也。 雖然,王氏所說,雖較諸家為勝,亦但知有句讀文,而不知無句讀文,此則不明文學之原矣。 第437頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第437頁