一千七百六十三年,有公爵拔古魯者,挾斯密以遊歐洲,居法國者三十閲月。 法人為自然學會,會中人皆名宿,而休蒙適副英使居巴黎,則介斯密游其曹偶,遂與拓爾古、格斯尼、摩禮利輩,皆莫逆為摯交,而斯密之見聞乃益進。 當是時,歐洲民生憔然,大變將作,法國外則東失印度,西喪北美,內則財賦枵虛,政俗大壞。 華盛頓起而與英爭自立,兩洲騷然。 自由平等之義,所在大昌。 民處困厄之中,求其故而不得,則相與歸獄于古制。 有識之徒,於政治宗教咸有論著。 斯密生於此時,具深湛之思,值變化之會,故《原富》有作。 雖曰其人贍知,抑亦時之所相也。 歸里杜門十年,而《原富》行于世。 書出,各國傳譯,言計之家,偃爾宗之。 而同時英宰百弼德,于其學尤服膺,欲采其言,盡變英之財政。 適與拿破崙相抗,兵連軍興,重未暇及也。 然而弛愛爾蘭入口之禁,與法人更定條約,平其酒榷,不相,則皆斯密氏之畫雲。 夫兵者,國之蟊賊,而變法與民更始,非四封無警尤不行。 北美自立,英國債之積已多,洎連普魯士,以抗拿破崙,海陸傯倥,斯英人無釋負之一日矣。 顧英國負雖重,而蓋藏則豐。 至今之日,其宜貧弱而反富強者,夫非掊鎖廊門,任民自由之效歟!則甚矣,道之無負於人國也。 居久之,斯密為格拉斯高國學祭酒,年六十四矣,逾三年死,葬于額丁百拉剛囊門之某園。 斯密於學無所不窺,少具大志,欲取經世之要而一理之,道遠命促,僅竟其二。 《德性論》言風俗之所以成。 其與同時哲學家異者,諸家言群道起於自營,《德性論》謂起於人心之相感。 性愷弟,人樂與親,與人言論,不為發端,俟有所起而後應之。 機牙周給,強記多聞,舉座驚嘆。 燕居好深湛之思,當其獨往,耳目殆廢。 家本中貲,以學自饒,然勇于周恤,盡耗其產。 死日獨余楹書,以畀其外弟竇格拉斯雲。 譯史氏曰:德人最重汗德《心學》,見謂生民未有,必求其配,無已,其《原富》乎?夫二書辭旨,奧顯絶殊,而德人稱之顧若此。 或曰:斯密之遊法也,去革命之起無幾時,然於事前未聞一論及之。 此以雲先幾之識,殆未然歟?嗟夫!此以見斯密之不苟,而立言之有法也。 夫妄億一國之變,雖庸夫優為之,中以邀名,不中無謫。 獨至知言之士,一言之發,將使可復。 彼寧默然者,知因緣至繁,無由施其內籀之術故也。 不然,據既然之跡,推必至之勢。 理財禁民之際,一私之用,則禍害從之。 執因而窮果,以斯密處此,猶疇人之於交食,良醫之於死生,夫何難焉!雖然,吾讀其言,見斯密自詭其言之見用也,則期諸烏托邦。 其論四民之愛國也,則首農而黜商賈。 顧死未三十年,大通商政,行之者不獨一英國也。 而死守稼律,聯田主以旅距執政,乃農而非商也。 事之未形,其變之不可知如此,雖在聖智,有時而熒。 然則後之論世變者,可不謹其所發也哉! ○吳芝瑛傳 夫人氏吳,名芝瑛,以字行,生四十有一年矣。 以慈善愛國稱中外女子間。 父寶三,官山東州縣數十年,有循績。 獨生夫人,鍾愛之。 年十九,適江蘇舉人度支部郎中廉泉,稱佳偶。 生子一,女子三。 郎中夙敦風義,有幹略。 光緒甲辰,主事王某,以黨案牽連入刑部獄,郎中獨力百方營救,卒令得脫,海內義之。 仕不稱意,一旦攜妻子家海上,然伉儷交勉,為義益力。 于國群公益,朋友患難,赴之若不及者。 光緒三十二年,夫人以庚子賠款,為國大累,宜通國之民,共起分任,則咄嗟可釋巨負。 乃倡女子國民捐,一時景從,召集甚巨。 夙擅書法,為時所珍,則自製小萬柳堂帖以售,得資悉充捐款。 其忠於國家,自奮其力如此。 既父母相續亡,又無兄弟,家有遺產,將萬金。 夫人以謂國弱種困,坐失教無學,且立學固先人意也,則以此于其鄉創辦小學堂,名以父字,曰鞠隱。 其能述先事,為善知本如此。 杭州有女子趙麟者,父死,長廬墓旁不嫁,而煢煢無依,飠食且不繼。 夫人與邂逅,乃大感動,為出資葺其先墓,手草募啟,為孝女募金買田資衣食,得二千金焉。 其至性過人,錫類無窮如此。 第391頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第391頁