○呵旁觀者文天下最可厭可憎可鄙之人,莫過于旁觀者。 旁觀者,如立於東岸,觀西岸之火災,而望其紅光以為樂;如立於此船,觀彼船之沉溺,而睹其鳧浴以為歡。 若是者,謂之陰險也不可,謂之狠毒也不可。 此種人無以名之,名之曰無血性。 嗟乎!血性者,人類之所以生,世界之所以立也;無血性則是無人類無世界也。 故旁觀者,人類之蟊賊,世界之仇敵也。 人生於天地之間,各有責任。 知責任者大丈夫之始也,行責任者大丈夫之終也。 自放棄其責任,則是自放棄其所以為人之具也。 是故人也者,對於一家而有一家之責任,對於一國而有一國之責任,對於世界而有世界之責任。 一家之人各各自放棄其責任,則家必落;一國之人各各自放棄其責任,則國必亡;全世界人人各各自放棄其責任,則世界必毀。 旁觀雲者,放棄責任之謂也。 中國詞章家有警語二句,曰:「濟人利物非吾事,自有周公孔聖人。 」中國尋常人有熟語二句曰:「各人自掃門前雪,不管他人瓦上霜。 」此數語者,實旁觀派之經典也,口號也。 而此種經典口號,深入于全國人之腦中,拂之不去,滌之不淨。 質而言之,即旁觀二字,代表吾全國人之性質也,是即無血性三字,為吾全國人所專有物也。 嗚呼,吾為此懼! 旁觀者,立於客位之意義也。 天下事不能有客而無主。 譬之一家,大而教訓其子弟,綜核其財產,小而啟閉其門戶,灑掃其庭除,皆主人之事也。 主人為誰?即一家之人是也。 一家之人,各盡其主人之職,而家以成。 若一家之人,各自立於客位,父諉之於子,子諉之於父,兄諉之於弟,弟諉之於兄,夫諉之於婦,婦諉之於夫,是之謂無主之家。 無主之家,其敗亡可立而待也。 惟國亦然。 一國之主人為誰?即一國之人是也。 西國之所以強者無他焉,一國之人,各盡其主人之職而已。 中國則不然。 入其國,問其主人為誰?莫之承也。 將謂百姓為主人歟?百姓曰:此官吏之事也,我何與焉?將謂官吏為主人歟?官吏曰:我之屍此位也,為吾威勢耳,為吾利源耳,其他我何知焉?若是乎一國雖大,竟無一主人也。 無主人之國,則奴僕從而弄之,盜賊從而奪之固宜。 詩曰:「子有庭內,弗灑弗掃。 子有鐘鼓,弗鼓弗考。 宛其死矣,他人是保。 」此天理所必至也,於人乎何尤? 夫對於他人之家他人之國而旁觀焉,猶可言也。 何也?我固客也俠者之義,雖對於他國他家,亦不當旁觀。 今姑置勿論。 對於吾家吾國而旁觀焉,不可言也。 何也?我固主人也。 我尚旁觀,而更望誰之代吾責也。 大抵家國之盛衰興亡,恆以其家中國中旁觀者之有無多少為差。 國人無一旁觀者,國雖小而必興;國人盡為旁觀者,國雖大而必亡。 今吾觀中國四萬萬人,皆旁觀者也。 謂余不信,請征其流派。 一曰渾沌派。 此派者,可謂之無腦筋之動物也。 彼等不知有所謂世界,不知有所謂國,不知何者為可憂,不知何者為可懼,質而論之,即不知人世間有應做之事也。 饑而食,飽而游,困而睡,覺而起;戶以內即其小天地,爭一錢可以隕身命。 彼等既不知有事,何所謂辦與不辦;既不知有國,何所謂亡與不亡。 譬之遊魚居將沸之鼎,猶誤為水暖之春江;巢燕處半火之堂,猶疑為照屋之出日。 彼等之生也,如以機器製成者,能運動而不能知覺;其死也,如以電氣殛斃者,有墮落而不有苦痛,蠕蠕然度數十寒暑而已。 彼等雖為旁觀者,然曾不自知其為旁觀者。 吾命之為旁觀派中之天民。 四萬萬人中屬於此派者,殆不止三萬五千萬人。 然此又非徒不識字不治生之人而已。 天下固有不識字不治生之人而不渾沌者,亦有號稱能識字能治生之人而實大渾沌者。 大抵京外大小數十萬之官吏,應鄉會歲科試數百萬之士子,滿天下之商人,皆于其中十有九屬於此派者。 二曰為我派。 此派者,俗語所謂遇雷打尚按住荷包者也。 事之當辦,彼非不知;國之將亡,彼非不知。 雖然,辦此事而無益於我,則我惟旁觀而已;亡此國而無損於我,則我惟旁觀而已。 若馮道當五季鼎沸之際,朝梁夕晉,猶以五朝元老自誇。 張之洞自言瓜分之後,尚不失為小朝廷大臣,皆此類也。 彼等在世界中,似是常立於主位而非立於客位者。 雖然,不過以公眾之事業,而計其一己之利害,若夫公眾之利害,則彼始終旁觀也。 吾昔見日本報紙中,有一段最能摹寫此輩情形者。 其言曰: 「吾嘗游遼東半島,見其沿道人民,察其情態,彼等於國家存亡之危機,如不自知者。 彼等之待日本軍隊,不見為敵人,而見為商店之主顧客;彼等心目中不知有遼東半島割歸日本與否之問題,惟知有日本銀色與紋銀,兌換補水幾何之問題。 」 此實寫出魑魅魍魎之情狀,如禹鼎鑄奸矣。 推為我之敝,割數千里之地,賠數百兆之款,以易其衙門咫尺之地,而曾無所顧惜。 何也?吾今者既已六七十矣,但求目前數年無事,至一瞑之後,雖天翻地覆非所問也。 明知官場積習之當改而必不肯改,吾衣領飯碗之所在也;明知學校科舉之當變而不肯變,吾子孫出身之所由也。 此派者,以老聃為先聖,以楊朱為先師,一國中無論為官為紳為士為商,其據要津握重權者,皆此輩也。 故此派有左右世界之力量。 一國聰明才智之士,皆走集於其旗下;而方在萌孵芽卵之少年子弟,轉率倣傚之。 如痲瘋肺病者傳其種于子孫,故遺毒遍于天下。 此為旁觀派中之最有魔力者。 第277頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第277頁