若夫廣遣親王大臣遊歷以通外情,大譯西書,遊學外國,以得新學。 厚祿俸以養廉恥,變通科舉以育人才,皆宜先行者。 猶慮強鄰四逼,不能容我從容圖治也。 且我民窮國匱,新政何以舉行?聞日本之變法也,先行紙幣,立銀行,財泉通流,遂以足維新之用。 今宜大籌數萬萬之款,立局以造紙幣,各省分設銀行。 用印度田稅之法,仿各國印花之稅。 我地大物博,可增十倍。 然後郡縣遍立各種學堂,沿海急設武備學院,大購鐵艦五十艘,急練民兵百萬,則氣象丕變,維新有圖。 雖不敢望自強,亦庶幾可以自保。 臣愚夙夜憂國,統籌大局,思之至詳。 其能舉而行之,惟皇上之明,其不能舉而行之,惟諸臣之罪。 時阽國危,謹竭愚誠。 伏乞皇上聖鑒。 謹呈。 ○日本書目志序 聖人譬之醫也。 醫之為方,因病而發藥,若病變則方亦變矣。 聖人之為治法也,隨時而立義,時移而法亦移矣。 孔子作六經而歸於《易》、《春秋》。 《易》者隨時變易,窮則變,變則通。 孔子慮人之守舊方而醫變症也,其害將至于死亡也。 《春秋》發三世之義,有撥亂之世,有昇平之世,有太平之世,道各不同。 一世之中,又有天地文質三統焉,條理循詳,以待後世之窮而採用之。 嗚呼!孔子之慮深以周哉!吾中國,大地之名國也,今則耗矣。 哀哉!以大地萬國皆更新,而中國尚守舊故也。 伊尹,古能治病國者也,曰用其新,去其陳,病乃不存。 湯受其教,故言日新又新。 積池水而不易,則臭腐興,身面不沐浴,則垢穢盈。 大地無風之掃蕩改易,則萬物不生。 物新則壯,舊則老,新則鮮,舊則黯,新則潔,舊則敗,天之理也。 今中國亦汲汲思自強而改其舊矣。 而尊資使格,耆老在位之風未去,楷書割截之文,弓刀步石之制未除。 補綴其一二,以具文行之,譬補漏糊紙于覆屋破船之下,亦終必亡而已矣。 即使掃除震盪,摧陷其舊習而更張之。 然泰西之強,不在軍兵炮械之末,而在其士人之學。 新法之書,凡一名一器,莫不有學。 理則心倫生物,氣則化光電重,業則農工商礦,皆以專門之士為之。 此其所以開闢地球,橫絶宇內也。 而吾數百萬之吏士,問以大地道理國土,人民物產,茫茫如墮煙霧,瞪目撟舌不能語。 況生物心倫質化光電重農工商礦之有專學新書哉!其未開徑路固也。 故欲開礦而無礦學,無礦書。 欲種植而無植物學,無植物書。 欲牧畜而無牧學,無牧書。 欲製造而無工學,無工書。 欲振商業而無商業,無商書。 仍用舊法而已。 則就開礦言之,虧敗已多矣。 泰西于各學,以數百年考之,以數十國學士講之,以功牌科第激厲之。 其堂室門戶,條秩精詳,而冥冥入微矣。 吾中國今乃始舍而自講之,非數百年不能至其域也。 彼作室而我居之,彼耕稼而我食之,至逸而至速,決無舍而別講之理也。 今吾中國之於大地萬國也,譬猶泛萬石之木航,與群鐵艦爭勝於滄海也。 而舵上榜人,皆盲人瞽者,黑夜無火,昧昧然操柁于煙霧中。 即無敵船之攻,其遭風濤砂石之破可必也。 況環百數習于出沒波濤之鐵艦,而柁工榜人皆漁戶為之,明燈火張旌旗而來攻,其能待我從容求火乎?然今及諸艦之未來攻也,吾速以金蓖刮目,槐柳取火,尤不容緩也。 然即欲刮目取火以求明矣。 而泰西百年來諸業之書,萬百億千,吾中人識西文者寡。 待吾數百萬吏士識西文而後讀之,是待百年而後可,則吾終無張燈之一日也。 故今日欲自強,惟有譯書而已。 今之公卿明達者,亦有知譯書者矣。 曾文正公之開製造局以譯書也,三十年矣,僅百餘種耳。 今即使各省並起,而延致泰西博學專門之士,歲非數千金不能得一人。 得一人矣,而不能通中國語言文字,猶不能譯也。 西人有通學游于中國,而通吾之語言文字,自一二教士外,無幾人焉。 則欲譯泰西諸學之要書,亦必待之百年而後可。 彼環數十國之狡焉思啟者,豈能久待乎!是諸學終不可得興,而終不能求明而自強也。 夫中國今日,不變法日新不可,稍變而不盡變不可。 盡變而不興農工商礦之學不可。 欲開農工商礦之學,非令士人通物理不可。 凡此諸學,中國皆無其書,必待士人之識泰西文字,然後學之。 泰西文字,非七年不可通,人士安得盡人通其學。 不待識泰西文字而通其學,非譯書不可。 譯書非二十行省並興不可。 即二十行省盡興而譯之矣,譯人有人矣,而吾國岌岌,安得此從容之歲月! 第261頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第261頁