連旬心緒尤惡,緣正月二十三日得譯署電報,謂崇地山所訂約章,中外臣工,並謂窒礙難行,派紀澤使俄,再行商議。 夫全權大臣,與一國帝王面訂之件,忽欲翻異。 施之至弱極小之邦,然且未肯帖然順從,況以俄之強大,理所不能折,勢所不能詘者乎?刻下函牘未至,不知其詳,不審所任之事,是否猶可措手?紀澤所懼者,入其境而見輕,直無術以自列于公使之班,無論商議事件之齟齬也。 總署有總署意見,京官有京官意見,左帥有左帥意見,俄人有俄人意見,紀澤縱有畫策,於無可著棋之局,覓一劫路,其奈意見紛歧,道旁築室,助成者鮮,而足毀者多,蓋不蹈地山覆轍,不止也。 地山固太怯弱,又牽乎私家之事,回華太急,近於專擅,與言路以口實。 然全權大臣,處事一有不當,即重譴醜詆無所不至,嗣後使臣在外者,更何能開口議事!此亦言事者,不顧一面,不顧後難之過也。 紀澤有二事,與時賢所論相反者。 或論重懲使臣,所以明告俄人,以使者之所訂,非華人之本意,則改之較易。 愚以為懲使愈重,則辱俄愈甚,改約愈難。 將有所求,而反激怒之,所求其能獲乎?或論俄多內亂,其君臣不暇與我為難。 愚見則以為俄之內亂,緣地瘠民貧,無業亡命者眾也。 俄之君臣,常喜邊陲有事,藉征戰之役,以消納思亂之民。 左相以前事得手,遂欲輕為戎首,蓋以一隅之見,未嘗統籌全局耳。 總之毀約亦非譯署本意,特為言路所迫,而紀澤適承其累耳。 ☆張之洞○非弭兵 兵之於國家,猶氣之於人身也。 肝藏血而助氣,故內經以肝為將軍之官。 人未有無氣而能生者,國未有無兵而能存者。 今世智計之士,睹時勢之日棘,慨戰守之無具,於是創議入西國弭兵會,以冀保東方太平之局。 此尤無聊而召侮者也。 向戊弭兵,子罕責其以誣道蔽諸侯。 況今之環球諸強國,誰能誣之!誰能蔽之!奧國之立弭兵會有年矣。 始則俄攻土耳其。 未幾而德攻阿洲。 未幾而英攻埃及。 未幾而英攻西藏。 未幾而法攻馬達加斯加。 未幾而西班牙攻古巴。 未幾而土耳其攻希臘。 未聞奧會中有起而為魯連子者也。 德遂以兵占我膠州矣。 俄又以兵占我旅順矣。 廿年以來,但聞此國增兵船,彼國籌新餉,爭雄爭長,而未有底止。 我果有兵,弱國懼我,強國親我。 一動與歐則歐勝,與亞則亞勝,如是則耀之可也。 弭之亦可也,權在我也。 我無兵而望人之弭之,不重為萬國笑乎?誦《孝經》以散黃巾,黃巾不聽,舉騶虞幡以解鬥,鬥者不止。 苟欲弭兵,莫如練兵,海有戰艦五十艘,陸有精兵三十萬,兵日雄,船日多,炮台日固,軍械日富,鐵路日通,則各國相視而不肯先動。 有敗約者,必出於戰。 不恤孤注,不求瓦全。 如是則東洋助順,西洋居間,而東方太平之局成矣。 管子曰:「寢兵之說勝,則除阻不守。 全生之說勝,則廉恥不立。 」若弭兵之議一倡,則朝野上下,人人皆坐待此會之成,更不復有憂危圖治之心,枕戈待敵之事。 各省寥寥數軍,裁者不復,存者不練,器械朽敗,台壘空虛,文酣武嬉,吏貪民困,忠諫不入,賢才不求,言官結舌,人才消沮。 諸國見我之昏愚如此,無志如此,於是一舉而分裂之,是適以速亡而已。 山行不持兵,而望虎不人,不亦徒勞矣乎? 又有篤信公法之說者:謂公法為可恃。 其愚亦與此同。 夫權力相等,則有公法。 強弱不侔,法于何有?古來列國相持之世,其說曰:力鈞角勇,勇鈞角智,未聞有法以束之也。 今日五洲各國之交際,小國與大國交不同,西國與中國交又不同。 即如進口稅主人為政,中國不然也。 寓商受本國約束,中國不然也。 各國通商,只及海口,不入內河,中國不然也。 華洋商民相殺,一重一輕,交涉之案,西人會審,各國所無也。 不得與于萬國公會,奚暇與我講公法哉!知弭兵之為笑柄,悟公法之為{衛足}言,舍求諸已而何以哉! ○請整飭治理疏 竊惟近日治晉之道,議者皆以培養元氣為言。 然而元氣之傷,必有所以奪之而始傷,元氣之復,亦必有所以助之而後復。 若不為之抉去病根,祛其所奪,益其所助,而徒以彌縫姑息,矯托鎮靜之治,坐收富庶之功,無是理也。 臣以為國之元氣,在戶口蕃息,田野墾闢,政事有紀綱,經賦無侵盜,而聚斂吝嗇不與焉。 民之元氣,在官吏無苛擾,四民無遊惰,而末富奸利不與焉。 官之元氣,在官項無虧累,上司無誅求,賢否不顛倒,功過有黑白,而濫恩曲法不與焉。 山西自咸豐以來,較稱完善,公私積弊,本多沿襲。 前撫臣曾國荃治晉之日,饑饉氵存臻,專意荒政,多用權宜,勢不能過加繩削。 自葆亨由藩司而接護撫篆,因緣為奸,壞法亂紀,於是民困未起,吏道益衰。 至衛榮光之來,始漸整肅,考究經年,方欲有所設施,遽移蘇撫以去。 因以一切利病原委,娓娓告之於臣。 加以臣數月來之酌考思索,灼見晉省公私困窮,几乎無以自立。 物力空匱,人才艱難。 上司政出多門,屬吏愍不畏法。 民習頽惰以蹙其生,士氣衰微而廢其學。 軍律日即蕩弛,吏胥敢於為奸。 譬如羸之軀,而復為百病諸創之所攻削,固非表裡兼治不可。 第171頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第171頁