學未大成,而庚申之亂作。 亂之初作也,君奉寡母避之城南東林山,久而饑困,無所得食。 其至戚方官閩中,寡母命往依之。 明年,遂至閩中。 今上之元年,君自閩中歸,思迎其母,而湖州已覆。 君聞,仰天長號,僵仆數四。 已而出入豺虎之叢,以尋其母,暮行晝伏,神咨鬼諏,淹旬滯月,卒無所遇。 遇予賊中,執手慟哭而去。 三年,官軍復湖州,君歸省其祖父之墓,復與予遇。 由是佐幕蘇州,校書金陵,至痛在心,未壯而艾。 時時寄書述其病苦。 然君于顛頓狼狽呻吟哭泣之時,獨不廢學。 學能進而益上,由考據訓詁之精,以通古人微言大義,斐然有述作之志,為戴氏《論語注》若干卷,輯習齋顏氏學記若干卷,校正《管子》若干卷,又為《尚書》述,未成而病以亟矣。 蓋君自至金陵數病,病稍間,即著書,復作乃止。 如是六七年,至于不可為以卒。 無子,以族子後之。 嗚呼!噫嘻!君自始生以至既卒,三十七年之中,無一日不可哀傷惻怛者。 造物者之於君,可謂酷矣,豈所謂命也耶!而學術以成就如此卓卓,又似不偶然者。 豈于此有所予,必于彼有所奪耶?然前世學人,福澤壽考,時有兼得之者,又豈君適丁是艱耶?三世煢煢,望于君者何如?而君則既歿矣。 君之學術,山陰趙之謙錄入《續漢學師承記》,所著詩文亦為琴刻,今不詳敘。 敘其區區僅有之者,致窮於天如此,與天下學人共惜之。 ☆曾紀澤○西學略述序 記曰:闢如行遠,必自邇,闢如登高,必自卑。 老氏亦云:合抱之木,生於毫末,九層之台,起於壘土,千里之行,始於足下。 蓋天下事業文章學問術藝,未有不積小以高大,由淺近而臻深遠者。 泰西之學,條別派分,更仆難數。 學成而精至者,大抵撼風霆而揭日月,奪造化而疑鬼神。 方其授學伊始,往往舉孩提之童所能言能知,匹夫愚婦所不屑道者,筆之為塾鈔,編之為日課,耆彥師姆,諄復道之,不以粗淺為恥,翻以躐進為戒。 其向學易而為學有次序,此泰西學者之所以眾多學而成名者,亦因是而濟濟焉。 試舉一二端明之論。 光色之學曰白者,諸色皆備,黑者諸色皆無。 諸色皆備,則不復受色,故以色著白紙,常推而拒之,顯露于紙上。 諸色皆無,則能受眾色,故以色著黑紙,常而入之隱納于紙中。 夫繪白紙而顯露,繪黑紙而隱晦,此孩提之童所能言能知,匹夫愚婦所不屑道者也。 然泰西學士,由此理以證日質之所有,辨虹霓之七色,窺玻璃之三角,定藻繪之彰施,考影相之宜忌,其學無窮極焉。 又論寒熱之學曰,五金傳熱,毛羽不傳熱。 投鐵杖一端於水火外之鐵,遽不可執,焚獸皮將盡而未盡者,仍可執,此傳熱不傳熱之證也。 狐貉足以禦寒,非貉狐能生熱也。 惟其不傳熱,故能護藏人身本有之熱。 夫投鐵杖與獸皮于火,可執不可之別,此亦孩提之童所能言能知,匹夫愚婦所不屑道者也。 然泰西學士由此理以考求太陽地心之熱力,與一切機器鍵轄火輪舟車蒸汽生力之大凡,稽化學生剋之源,察冷暖漲縮之理,儲水銀鑄鋼鼓以制寒暑之表,風雨之針,五緯彗孛,地球月輪,藉攝力以環日,地火震山,空陽生颶,循定規以行災,推測之眇,通乎神明,其學亦無窮極焉。 所謂積小以高大,由淺近而臻深遠者,非其效與? 總稅務司路賓赫君擇泰西新出學塾有用之書十有六種,屬英國儒艾士先生約瑟譯成華文,書成問敘于予。 予嘗忝使持節,弱隷歐洲,每欲纂輯見聞,編為一帙,事務紛乘,因循不果。 今閲此十六種,探驪得珠,剖璞呈玉,遴擇之當,實獲我心。 雖曰發蒙之書,淺近易知,究其所謂深遠者,第于精微奧妙,益加詳盡焉耳。 實未始出此書所紀範圍之外。 舉淺近而深遠寓焉,詎非涉海之帆楫,燭暗之燈炬與?古稱通天地人為儒。 又曰一物不知儒者之恥,又豈易言?發軔于此書,就性天之所近,更箸研耽之力,其于專門之學,殆庶几乎?《爾雅》訓詁之文,《急就》奇觚之字,賈董楊班於是乎興。 吾人而有志于西學,則雖以《爾雅》《急就章》視此編焉可也。 ○倫敦致丁雨生中丞 二月八日,接誦臘八日手書,具審兩肅蕪箋,已塵青覽。 日本垂涎台灣,果從琉球入手。 公之言中,天下之不幸也。 猶冀廊廟之上,及早籌之,無令彼族狡計,遂得盡逞。 所謂亡羊補牢,尚不為遲。 吾華清流士大夫,高論唐虞商周糟粕之遺,而忽肘腋心腹之患。 究其弊不獨無益,實足貽誤事機。 挫壯健之軀,以成羸之疾。 此其咎不全在讀書酸子,亦當事者憚于締構,怯于肩任,有以釀之。 紀澤自履歐洲,目睹遠人政教之有緒,富強之有本,艷羡之極,憤懣隨之。 然引商刻羽,雜以流徵,屬而和者幾人。 只能向深山窮谷中,一唱三嘆焉耳。 第170頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第170頁