民心既固,兵力既強,而後所有西法,乃可次第舉行。 今日簡公使,設領事,歲糜朝廷數十萬金,議者或論其太驟,或惜其徒費。 不知中外隔閡,非此不能消息相通,未始無裨于大局。 特不在其事而在其人也。 此則由乎上善為之用耳。 耀敦盤,折衝樽俎,必有郭隗毛遂其人者出焉。 銜命中朝,宣威異域,必有班定遠、傅介子其人者出焉。 或者以為西法不足恃,何以西人用之,足以雄長歐洲,爭衡天下?不知泰西諸邦,國小而民聚,其民心齊而志固,同仇敵愾,素蓄于中。 在其國內,各事其事,各業其業,雍雍然其氣靜謐而專壹。 故國易以治。 夫豈徒恃乎器藝技巧,繁術小慧,遂足以收效也哉! ○變法自強上 嗚呼,余今者觀于中外交涉之故,而不禁重有感焉!泰西諸國通商于中土,亦既三十餘年矣。 而內外諸當事者,多未能洞明其故,若燭照數計而龜卜。 其于利害之所繫,昏然如隔十重簾莫。 其有規恢情勢,斟酌時宜,能據理法以折之者,雖未嘗無人。 而不知彼之所謂萬國公法者,必先兵強國富,勢盛力敵,而後可入乎此。 否則束縛馳驟,亦惟其所欲為而已。 故知乎此,則惟先盡其在我者而後徐及其他。 如講求武備,整頓海防,慎固守禦,改易營制,習練兵士,精製器械,此六者,實為當務之急。 而文武科兩途,皆當變通,悉更舊制。 否則,人才不生。 其次在裕財用。 如開礦、鑄銀,尚機器,行紡織,通商于遠,許貿易於國中者,皆得以輪舶。 而火輪鐵路,電氣通標,亦無不自我而為之。 凡泰西諸國之所眈眈注視,躍躍欲試者,一旦我盡舉而次第行之,俾彼無所覬覦艷羡其間。 此即強中以馭外之法也。 上之所好,下必甚焉。 雷厲風行,安見其有不可者!設或不然,動遵故例,拘守成法,因循苟且,不知變遷,則我中國當自承其弊。 何則!泰西諸國之群集而環伺我者,有一迫之以不得不然之勢也。 且此之所變者,特其跡焉而已。 治國之道,固無容異於往昔者也。 如是謂之戰勝於朝廷。 況乎當今之時,處今之勢,固非閉關自大時也。 泰西諸國之入居中土,有公使,有領事,有水師,有陸兵,戰艦艨艟,不絶于道。 而我國之至西者,落落如晨星。 其有折衝乎樽俎,輝煌于敦盤者,未聞有人也。 其達彼此情意,通中外之消息者,則有日報。 時或辨論其是非,折衷其曲直。 有時彼國朝廷,採取輿論,探悉群情,亦即出自日報中。 竊以為此間可從而倣傚者也。 中外交涉之事,時時可刊之日報中。 俾泰西之人,秉公持論其間。 是豈無所裨益者與?歐洲近日情形,其強弱大小,亦已瞭然于指上螺紋。 普俄英法,此四國者,于中土關係至重者也。 三十年前,所患者在英法。 而在今日所患者,尤在普俄。 俄之於北方,如黑龍江,如新疆,固已形見者也。 普則猶未著其端倪。 邇者以晏拿帆船遇害被劫一事,普國立意索償。 識者以為交鄰之道,玉帛干戈,二者實相倚伏。 蓋和則以玉帛相將,戰則以兵戎相見,理無兩立,事不併行。 然則,圖治其間者將奈何?則將應之曰:開誠佈公,相見以天。 必謹必速,毋詐毋虞。 又何患之有!至于英法東來,皆于東南洋設立埔頭以為外府。 而普俄則無之。 今俄方注意于北方,籌度經營,未遑兼顧。 普則欲圖之久矣。 特無間可乘耳。 諸國通商之局,英為最巨。 設一旦兵事或起,豈獨無所礙歟?不知英固早計及乎此也。 普俄之馳騁于中土,豈英法之所喜。 特恐一旦事勢所會,即英法亦有不得不退聽者。 浸假普法釋嫌,英俄結好,此固歐洲之福,而天下之深憂。 總之,歐洲昇平之局,識者以為恐未能持久。 而亞洲變故之生,亦豈人事之所能逆億!惟先盡其在我,以聽之於天而已。 盡其在我,則莫先乎變法自強。 今日當變者有四:一曰取士,二曰練兵,三曰學校,四曰律例。 ○變法自強中 然則取士當若何?曰:欲得真才,必先自廢時文始。 夫人幼而學,壯而行,出其家修,即為廷獻。 今乃以無用之時文,為進身之階,及問其何以察吏,何以治民,則茫然莫對也。 所習非所用,所用非所長,則何不以有用之時,講有用之學。 大抵必如前代科目法,區為數門。 首曰:孝弟賢良,次曰:孝廉方正,三曰:德著行修,四曰:茂才異等。 此四者,皆由鄉舉裡選。 國家不必試其文章,但當優其獎勵,以厚風俗,以端教化。 至所以考試者,曰經學,曰史學,曰掌故之學,曰詞章之學,曰輿圖,曰格致,曰天算,曰律例,曰辨論時事,曰直言極諫。 凡區十科。 不論何途以進,皆得取之為士,試之以官。 至武科亦宜廢弓刀石,而改為槍炮。 其上者則曰有智略,能諳習韜鈐,深明地理,應敵之機,制敵之命。 其次曰勇略,能折衝禦侮,斬將搴旗。 其次曰製器,造防守之具,明堵禦之宜,其建築炮台,製造機器,悉統諸此,務以盡其所長。 凡此文武兩途,兼收併進,務使野無遺賢朝無幸位。 而天下之人才,自然日見其盛矣。 第239頁完,請繼續下一頁。喜歡 寫心網 writesprite.com 作品,請記得按讚、收藏及分享
音調
速度
音量
語言
《晚清文選》
第239頁